Waarschijnlijk kunnen weinig mensen Kirgizië op de wereldkaart aanwijzen. Het ligt ergens weggedrukt tussen de reuzen China en Rusland. Sinds de gewelddadigheden weten de meesten inmiddels wel van het bestaan van Kirgizië af. Maar hoe het nu allemaal zit met het geweld? Door zijn ervaringen kan Willem daar veel van vertellen.

Hij verbleef de afgelopen jaren twee keer een aantal maanden in het Aziatische land. In 2008 werd hij door zendingsorganisatie Interserve voor negen maanden uitgezonden om Engels te geven op een school in Batken. In september 2009 ging hij nog eens vier maanden naar Kirgizië. Tijdens zijn verblijf praatte hij urenlang met evangelisten, studenten en andere Kirgiezen over de achtergronden van het conflict. Geïnteresseerd vroeg hij naar de cultuur en geschiedenis van het land. „Dan speelde ik de journalist”, grapt Willem.

Door de lange gesprekken kan Willem de geweldsuitbarsting door Kirgiezen van afgelopen weken verklaren. „Wat ze doen is niet goed te praten, maar ik snap het wel. De Kirgiezen zitten opgesloten in een wereld van corruptie en armoede. De frustraties komen eruit. Daarbij keert de woede zich tegen de aloude rivaal: de Oezbeek.”

Luiheid met als gevolg armoede en corruptie: het leven van een Kirgies. Volgens Willem brengt dat bij de historische wortels van het probleem. „Kirgiezen voelen zich koningen. Ze hebben in het verleden weinig hoeven te werken. In de Mongoolse periode waren zij de overheersers van de omliggende volkeren, zoals de Oezbeken. Ze hoefden hun hand maar op te houden en ze kregen hun geld.”

Die instelling zie je vandaag de dag nog, legt Willem uit. „De mensen kunnen niet werken. Er staan ook geen fabrieken. De Kirgies vangt graag geld van Rusland of de Verenigde Staten. Beide grootmachten bezitten een militaire basis in het Aziatische land. Daarvoor komen ze met veel geld over de brug.”

De Oezbeek daarentegen weet juist heel goed hoe hij zijn geld moet verdienen. „Het zijn harde werkers met vaak succesvolle winkeltjes. Oezbeken kunnen goed handelen. Zo krijg je scheve ogen. Kirgiezen missen de handelsgeest van de Oezbeken. Ze zijn van oorsprong nomaden. De Kirgies is jaloers op het succes van de Oezbeek.

Een voorbeeld is de collega Engels op mijn school, Dastan. Tijdens een tocht trokken we langs de mooie boomgaarden van een Oezbeek. Ik stelde voor dat hij daar zou gaan werken. Hij zou meer geld verdienen en goed behandeld worden. Maar hij antwoordde: „Ik praat niet met Oezbeken. Ze zijn niet te vertrouwen.” Dat was pure jaloezie.”

Corruptie en drugshandel leveren veel Kirgiezen uiteindelijk toch het nodige geld op. Willem: „Het erge is: ook de overheid en de politie zijn corrupt. Regeringsambtenaren zitten soms in de drugshandel. Kirgizië is een belangrijk doorvoerland van drugs uit Afghanistan.”

Ook politiemensen misdragen zich. „Politiechefs zijn gewoon maffiabazen. Omdat er elke maand geld moet binnenkomen, houden agenten lukraak auto’s aan. Steevast moet men dan 50 som (ongeveer 1 euro; een hoop geld in Kirgizië, MK) betalen.”

Schokkend is ook het verhaal over het restaurant van de moeder van Maksat, de vriend bij wie Willem op kamers zat. „De agenten eten vaak bij het restaurant in Batken zonder te betalen. Ze persen haar gewoon af. Ook ik ben verschillende keren geïntimideerd door een stel politiemensen.”

Willem merkte tijdens zijn vele gesprekken de wil om op een eerlijke manier geld te verdienen. „Toch kunnen Kirgiezen niet anders. Ze zitten vast in een systeem. Ze hebben geen uitweg. Gewoon hard werken levert vaak niet genoeg op. Dezelfde Maksat vertelde mij onlangs dat hij nota bene bij de politie wil gaan werken. Ik snap waar de wanhoop en wrok in dit conflict vandaan komen; ik heb echt medelijden met de Kirgiezen.”

Volgens Willem zijn Kirgiezen heel primair in hun reactie. Zo’n primaire reactie kan ervoor zorgen dat bij een conflict als dit de vlam daadwerkelijk in de pan slaat. „Ik ben op verschillende Kirgizische bruiloften geweest. Zelfs op zulke gelegenheden moeten er blijkbaar altijd vechtpartijen plaatsvinden.”

Of de situatie snel beter wordt? Willem is niet erg hoopvol. „Dit gaat echt tientallen jaren duren. Er moet een goeddraaiende economie komen met eigen industrie, zodat er fatsoenlijk werk is. Daarnaast moet er een transparante, niet-corrupte regering komen. Dat gebeurt niet zomaar. Zonder buitenlandse hulp duurt dit nog heel erg lang.”

„Ze waren bijna dood”

Kamil Ediluulu (25), Bisjkek:

„Het is echt verschrikkelijk wat er is gebeurd in het zuiden van ons land. Er zijn veel doden en veel gewonden. Twee van mijn vrienden werden in elkaar geslagen door een groep mensen die ze niet eens kenden. Ze waren bijna dood. Het ergste van alles: ik verloor een jong familielid in Osj. Ik moet er telkens bijna van huilen. Ik ben ervan overtuigd dat de Kirgiezen die moorden daarvoor betaald worden.

In ziekenhuizen zijn bijna geen medicijnen. Terwijl er veel nodig is. Erg is ook de hebzucht van mensen, zelfs in zulke moeilijke situaties. Mensen in Osj verkochten de gekregen hulpgoederen. Zoiets mag niet gebeuren.”

Een andere persoon die voor een interview was aangeschreven, durfde niet mee te doen. De geheime dienst van Kirgizië houdt al het uitgaande mailverkeer nauwlettend in de gaten.

De feiten op een rijtje

Kirgizië?

Kirgizië of Kirgizstan is een Centraal-Aziatisch land dat grenst aan China, Oezbekistan, Tadzjikistan en Kazachstan. Qua oppervlakte is het vijf keer zo groot als Nederland.

Bevolking?

Er wonen zo’n 5,5 miljoen mensen in het land. Ruim twee derde van de bevolking is Kirgies. De Oezbeken in het zuiden zijn met zo’n 15 procent de grootste etnische minderheid. In het noorden rond de hoofdstad Bisjkek leeft een flinke groep Russen.

Godsdienst?

Driekwart van de bevolking, zowel Kirgiezen als Oezbeken, is moslim. In de grondwet wordt de bijzondere positie van de islam benadrukt. Zo’n 20 procent van de bevolking is betrokken bij de Russisch-Orthodoxe Kerk.

Geschiedenis?

Oorspronkelijke Kirgiezen wonen al sinds de achtste eeuw in het gebied. Na de veroveringen van Dzjengis Khan begin dertiende eeuw viel Kirgizië bijna vijf eeuwen onder Mongoolse invloedssfeer.

Vormend voor het Kirgizië van nu is ook de periode in de twintigste eeuw onder het Sovjetregime. In 1991 werd het land onafhankelijk.

Regering?

Sinds de onafhankelijkheid is het politiek erg onrustig in Kirgizië. In 2005 kwam via een staatsgreep Bakijev aan de macht. Na bloedige demonstraties in Bisjkek –april dit jaar– moest hij op zijn beurt het veld ruimen.

Kirgizië is staatkundig onderverdeeld in twee steden, Bisjkek en Osj, en zeven oblasten (provincies).

Economie?

De economie van het land is er slecht aan toe. Kirgizië bezit zelf nauwelijks natuurlijke hulpbronnen. Er is amper industrie. Veel mensen leven onder de armoedegrens. Daarnaast houden corruptie, drugshandel en georganiseerde misdaad de economie in hun greep.

Conflict?

Begin juni sloeg de vlam in de pan in het zuiden van Kirgizië na een vechtpartij tussen Oezbeekse en Kirgizische jongeren in de stad Osj. Zo’n 400.000 Oezbeken sloegen op de vlucht. Schattingen van het dodental lopen uiteen van 200 tot 2000 – vrijwel allemaal Oezbeken. Er gaan geruchten dat de verdreven president Bakijev achter de rellen zit.