Dat de Nederlandse Gemalendag vandaag in stoomgemaal De Tuut in Appeltern kon worden gehouden, is bijzonder. Tot halverwege de jaren tachtig van de vorige eeuw werden de monumentale gebouwen op grote schaal gesloopt. Van de 700 stoomgemalen die Nederland in het begin van de 20e eeuw telde, zijn er nu nog maar 8 over die hun werk kunnen doen. In het Land van Maas en Waal stonden ooit acht stoomgemalen. Alleen De Tuut staat nog fier overeind.

Het geeft volgens bestuurslid Reijnen van de Nederlandse Gemalenstichting aan hoe weinig belangstelling er was voor het industriële erfgoed van Nederland. „Pas in 1985 kwam de aandacht voor oude fabrieken en machines uit Engeland overwaaien. Daardoor zijn er nog een paar stoomgemalen gered.”

De door stoom aangedreven gemalen zijn in handen van particuliere stichtingen die over het algemeen subsidies krijgen van het Rijk, de provincies, gemeenten en waterschappen. Daardoor kunnen ze volgens Reijnen redelijk goed onderhouden worden. Zo is De Tuut eigendom van de monumentenstichting Baet en Borgh en wordt een van de drie machines op gezette tijden weer op gang gebracht.

Ook gistermiddag waren enkele vrijwilligers bezig een ketel op te stoken. „Zo’n ketel moet langzaam op temperatuur worden gebracht. Als hier morgen meer dan 200 bezoekers komen, moet de zaak draaien.” Een man in een overal gooit een grote schep kolen in het vuur.

Reijnen is blij dat er voor de stoomgemalen goed wordt gezorgd, maar roept de waterschappen ertoe op ook te kijken naar dieselmotoren uit de jaren 30 die nu afgeschreven zijn. „Waterschappen vervangen ze voor elektromotoren, en dat is nodig. Maar zo’n elektromotor kan prima in de pompkelder staan. De machinezaal met de dieselmotor kan dan gewoon in oude staat blijven bestaan.” Reijnen noemt als voorbeeld het Hordijk-Pijnackergemaal in Gouda dat op die manier is gerestaureerd. „Schitterend om te zien. Ik hoop dat meer waterschappen zo de aandrijf­geschiedenis van gemalen bewaren.”