Onze waterkering staat er alleen als je hem nodig hebt, stelt Koen van Korlaar, adviseur waterkeringen bij Grontmij. „Als er geen hoogwater is, zie je hem niet.” De zogenaamde Waterkering eXtra ligt dan verzonken in de rivierkade of buitenhaven aan zee. Het verkeer kan er gewoon overheen rijden.

De waterkering bestaat uit een betonnen ”basisbak”, die is verankerd in de ondergrond. In de betonnen bak zijn een of meer uitschuifbare elementen van polystyreen of piepschuim geplaatst.

Wanneer het water omhoogkomt, stroomt het via buizen in de bak van de waterkering. Het water duwt de piepschuimelementen omhoog. Deze drijven dan op het water dat in de betonnen bak stroomt en klemmen zich ten slotte met hun onderkant vast aan de bovenkant van de betonnen bak, legt Van Korlaar uit.

„Dat levert een stabiele waterkering op die vanzelf omhoog komt, zonder menselijk ingrijpen of computerbesturing”, betoogt Jana Steenbergen, hoofd kust en rivieren bij Grontmij. „In sommige gevallen moeten inspecteurs van de desbetreffende waterschappen wel controleren of er auto’s op de kering staan als er hoogwater wordt verwacht; maar zo’n inspectieronde maken ze nu ook al.”

Dichtslibbing van buizen en inwendige vervuiling van de bakken zijn voor de hand liggende problemen, analyseerde Van Korlaar. „We proberen deze storingen te voorkomen door de buizen te voorzien van een filter en meer buizen te plaatsen dan strikt noodzakelijk. Bovendien zijn de bakken eenvoudig schoon te maken. Ook maken we een slibgootje in de betonnen basisbak.”

Het idee voor de eXtra ontstond in 2008. Toen schreef waterschap Delfland een prijsvraag uit voor een bergingssysteem voor 800 miljoen liter water in de Woudsepolder, een polder met een lage dijk. „Helaas visten we toen achter het net. Ons systeem werkte nog niet perfect, het was onvoldoende gerijpt”, vertelt Van Korlaar.

Uit testen met een schaalmodel bij Deltares bleek volgens Steenbergen dat de waterkering in ieder geval stabiel blijft tot windkracht 12. „Die testen zijn uitgevoerd met polystyreenbakken zonder versterkende composieten beschermingslaag. De waterkering is daarmee in de praktijk nog sterker dan het schaalmodel.”

Die test moest volgens haar de doorslag geven, „go or no go.” Het werd doorgaan.

De noodzaak voor waterkeringen als de eXtra neemt toe. Klimaatverandering leidt tot meer hevige regenval. Het water kan echter niet zo gemakkelijk meer wegzakken in de bodem, omdat deze steeds vaker is verhard: het stroomt naar het diepste punt. Dat leidt onder meer in diepgelegen straten in steden als Dordrecht tot wateroverlast.

Ook de Nederlandse rivieren krijgen daardoor steeds vaker in korte tijd veel water te verstouwen. Bovendien bedreigt een mogelijk stijgende zeespiegel de Nederlandse kust.

Die problemen vragen om een oplossing. En die ligt niet altijd voor de hand, omdat de ruimte in Nederland steeds schaarser wordt. Zo zijn rivierkades in steden niet zomaar te voorzien van een dijk, belemmert bebouwing een dijkverhoging en zijn zeehavens evenmin gemakkelijk tegen springvloed te beschermen. „De eXtra van Grontmij is voor dergelijke omstandigheden een uitkomst”, aldus Van Korlaar

Op basis van dezelfde techniek heeft Grontmij deurkeringen ontwikkeld voor Dordrecht. Deze komen omhoog als het waterpeil in een straat zo hoog staat dat het de huizen dreigt binnen te stromen. „Dat blijkt voor hen goedkoper uit te pakken dan andere oplossingen tegen deze wateroverlast”, weet Steenbergen.

In Den Oever (Noord-Holland) hoopt Grontmij dit jaar te starten met een pilotproject, de bouw van een Waterkering eXtra, die het water van de buitendijkse kade moet weren. Ook steden als Antwerpen en Nijmegen tonen belangstelling voor de autonome waterkering voor hun havenkades, weet Van Korlaar.

Volgen Steenbergen zijn kosten van de eXtra vergelijkbaar met die van een klassieke dijk en is deze veel slimmer in gebruik dan andere niet-permanente waterkeringen.

„De sterke kant van ons systeem is dat het niet afhankelijk is van menselijk handelen, zoals een schotbalkkering. Deze moet met balken en zandzakken worden opgebouwd als hoogwater verwacht wordt en staat er ook als dat uitblijft. Bovendien heeft onze kering geen opslag, transport en voortdurend onderhoud nodig.”

Den Oever

Op de buitendijkse kade bij het Noord-Hollandse Den Oever is de situatie nijpend. Gemiddeld zorgen twee overstromingen per jaar ervoor dat de bedrijven niet meer hoeven aan te kloppen bij banken om een lening. De geldverschieters vinden het te risicovol om bedrijven die geregeld blank staan en ontruimd moeten worden, overeind te houden. Daardoor dreigen bedrijven te vertrekken, met desastreuze gevolgen voor de werkgelegenheid ter plaatse, aldus Jana Steenbergen.

„De haven is bovendien een onderdeel van het Natura 2000-gebied waaronder ook de Waddenzee valt. Dat beperkt de mogelijkheden van de bedrijven om het water buiten de deur te houden.”

Het is volgens Van Korlaar een ideale plaats om de Waterkering eXtra in de praktijk te testen. „We weten zeker dat we geen jaren hoeven te wachten op hoogwater, en de bedrijven staan er als het ware om te springen dat er iets gebeurt.”

Bij laagwater kan vrachtverkeer de bedrijven ongehinderd bereiken, maar bij hoogwater komt de kering maximaal 2,10 meter omhoog, stelt Van Korlaar. De geplande kering bij Den Oever is ontworpen om golven aan te kunnen van 75 centimeter. In december 2010 beslist de minister van Economische Zaken over de subsidieaanvraag die Grontmij heeft ingediend. „En dat ziet er hoopgevend uit.”