Wat moeten we onder bevinding verstaan? De Reformatie en 
de hoofdstroom van de Nadere Reformatie verbinden bevinding of geestelijke ervaring vooral met het geloof en met het Woord. Echte, Bijbelse bevinding is in deze traditie daarom de ervaring van het geloof dat God precies zo is als Hij zich in Zijn Woord openbaart (Calvijn).

Dat betekent dat de bevinding hier bepaald wordt door de norm van het Woord en zich richt op de God van het Woord. Wanneer we hiervan uitgaan, vormt de postmoderne emo­cultuur op verschillende fronten een bedreiging voor de Bijbelse bevinding.

Hiernumaals, hiernamaals

Onderzoek laat zien dat de huidige belevingscultuur sterk wordt gekenmerkt door het genieten van dit goede leven en door materialisme. Dat betekent dat de blik van velen vooral gericht is op het hier en nu. Jongeren en ouderen in de westerse wereld sparen kosten nog moeite om hun relatieve welvaart om te zetten in het zich welbevinden. Een duidelijke illustratie hiervan vinden we in de sterk toegenomen vrije tijds- en vakantiecultuur. Postmoderne mensen reizen doorgaans wat af en velen zoeken steeds exotischer bestemmingen.

Te denken valt ook aan het feit dat het leven van met name jongeren zich voor een groot deel afspeelt in een cultuur die draait om uiterlijkheden. Dat zie je aan de manier van kleden en aan de keuze van rolmodellen. Een belangrijke voedingsbodem voor dit alles is het openlijke of verhulde materialisme. De huidige generatie is sterk gericht op shoppen en geld uitgeven.

Van huis uit staat het denken en beleven binnen de bevindelijke traditie haaks op deze tendensen. Bekend is dat Calvijn het leven van een christen in deze wereld tekent met behulp van de drieslag: de verloochening van onszelf, het dragen van het kruis en de overdenking van het toekomende leven. Dat betekent concreet het volgende. Hoewel de reformator met grote klem en stelligheid spreekt over de roeping die iedere christen in dit leven heeft, ligt er toch een sterke opwaarts en voorwaarts gerichte trek in zijn visie op dit leven. Voor een christen ligt het vaderland boven en in de toekomst. Een Bijbelse visie op de bevinding zal deze noties daarom willen vasthouden.

Instantemotie

Een ander aspect van de belevings­cultuur is dat de emoties die opgeroepen worden zo onmiddellijk en fel mogelijk dienen te zijn. Of het nu gaat om reality-tv, de nieuwste videogames of de afleveringen van de soapserie waaraan men verknocht is: de gevoelens moeten het liefst direct en heftig worden opgeschud. Ook kerkdiensten en religieuze bijeenkomsten van andere aard moeten onmiddellijk een goed, warm en troostend gevoel geven.

Laat duidelijk zijn dat het volstrekt legitiem en zelfs noodzakelijk is dat wij door het Woord van God en door de prediking ook in ons gevoelsleven worden geraakt. Toch is het niet ongevaarlijk als de intensiteit van onze gevoelens de norm gaat worden van waaruit wij de dingen wegen en beoordelen. Bovendien is het bedenkelijk als we vooral uit zijn op de onmiddellijke bevrediging van onze emoties. Die hebben immers vrijwel altijd een sterk voorbijgaand en vluchtig karakter. De Bijbel waarschuwt ons in niet mis te verstane woorden tegen het emotioneel-vluchtig horen naar de boodschap van de prediking. We kunnen hierbij denken aan de gelijkenis van de zaaier (Matth. 13; Mark. 4; Luk. 8). Het zaad van het Woord valt hier ook op plaatsen waar de rotsbodem dicht onder de oppervlakte ligt. Dan schiet het zaad snel omhoog omdat het geen wortels kan vormen in de diepte. En het gevolg? Het verdort snel, omdat het geen vocht kan opnemen uit de diepte van de aarde.

De reformatorisch-bevindelijke traditie spreekt hier van het tijdgeloof of schijngeloof als reactie op de prediking. Zij zal benadrukken dat echte bevinding niet bestaat in kortstondige, felle emoties bij het horen van het Woord, maar in een diepe, hartgrondige vernieuwing en verandering van heel het hart die ook blijvende vruchten van geloof en heiliging afwerpt. Bij de bevinding gaat het dus niet zozeer om gevoelens op de korte termijn, maar om de beleving van het heil langs de lengtelijn van het leven.

Niet normatief

De emotiecultuur schuift het gevoelsleven naar voren, terwijl ze de rede, de verstandelijke doordenking van de dingen, achterstelt. Dat is in het licht van de ontwikkeling van de West-Europese geestesgeschiedenis niet onbegrijpelijk. Sinds de verlichting heeft de rede het voor het zeggen. Descartes (1596-1650) zei het zo: „Ik denk en dus ben ik.”

Zeker in de laatste periode van de vorige eeuw kwam het gevoel als het ware tegen de rede in opstand. Een mens is immers meer dan zijn verstand, hij heeft ook gevoelens. Het gevaar bestaat echter dat men in reactie op de heerschappij van de rede doorslaat. In plaats 
van: ”Ik denk en dus ben ik” 
is de slogan nu: ”Ik voel en 
dus ben ik”. Maar wij mensen zijn ook meer dan onze gevoelens. Dat is zeker met het oog op het geestelijke leven van belang.

De Heere Jezus brengt dat treffend onder woorden in het grote gebod van de liefde: „Gij zult de Heere uw God liefhebben, uit geheel uw hart, en uit geheel uw ziel, en uit geheel uw kracht, en uit geheel uw verstand” (Luk. 10:27). Alle aspecten van ons binnenste worden dus door Woord en Geest aangeraakt: hart, ziel én verstand.

De eenzijdige nadruk op het gevoel is ook om een andere reden niet zonder gevaar. Dat wordt bijvoorbeeld duidelijk in de Grote Opwekking in het begin van de 18e eeuw. Onder de prediking van Jonathan Edwards en George Whitefield ontstaan sterke emoties. Mensen uiten openlijk hun verdriet vanwege hun zonden. Maar er zijn ook tranen van blijdschap wanneer de genade van Christus wordt ervaren. Wanneer de opwekking enige tijd geduurd heeft, komen er predikers die de gevoelens van mensen gaan manipuleren. Dat houdt in dat de emotionele uitingen steeds heftiger en uitbundiger worden. Edwards is een van de eersten die dit doorzien. Hij schrijft dan zijn grote verhandeling over de religieuze emoties. De belangrijkste stelling hierin is dat religieuze emoties op zichzelf beschouwd geen onomstotelijk bewijs zijn van het werk van de Heilige Geest. Zij moeten getoetst worden aan het Woord van de levende God. Die nadruk op de zelfbeproeving is voor de gehele bevindelijke traditie altijd kenmerkend geweest.

Missionaire roeping

Na dit alles blijft de vraag dringen of de postmoderne emocultuur alleen een bedreiging is voor de bevinding. Vormt zij niet ook een uitdaging en biedt zij ook geen kansen voor een Bijbels-gereformeerde prediking en spiritualiteit? Het antwoord is ja.

Allereerst is er de missionaire roeping van de kerk. De postmoderne belevingscultuur is weliswaar heel verbrokkeld, maar toch wordt bij velen achter dat bonte palet van emoties en overtuigingen een diep verlangen naar de zin van het leven zichtbaar. Ook de mens van deze tijd zoekt en tast naar een diepere betekenis in de vele dwingende en chaotische ervaringen die op hem afkomen. Hier ligt een aangrijpingspunt voor de verkondiging van het Evangelie.

Te denken valt aan Paulus’ rede op de Areopagus. Hierin sluit hij aan bij de religieuze en filosofische gevoelens van de inwoners van Athene (Hand. 17:23). Maar hoewel de apostel inzet bij het zoeken en tasten van deze heidenen „naar de ware god”, aarzelt hij niet om hun de spiegel van de Schrift voor te houden. We zouden kunnen zeggen: hij gaat van 
|de bevinding van de Schriften naar de belevingswereld van die tijd en van de belevingswereld van de Atheners weer terug naar de bevinding van de Schriften. Dat is nog steeds een belangrijke Bijbelse aanwijzing voor het missionaire getuigenis van de kerk. Daarbij mag de kerk in deze wereld laten zien dat zij een rijker leven en diepere belevingen te bieden heeft dan welke emocultuur ook: de verborgen omgang met God.

Prediking en pastoraat

Een tweede uitdaging ligt op pastoraal gebied. De kerk zal zich aan het begin van deze 21e eeuw rekenschap moeten geven van het feit dat wij allen leven in déze emocultuur. We kunnen ons nog zo antithetisch tegen deze cultuur opstellen, dat neemt niet weg dat wij allen bewust of onbewust de invloeden ervan ondergaan.

Hiermee dienen predikanten rekening te houden in hun pastorale omgang met de gemeente en in hun prediking. Nu de invloed van de woordcultuur drastisch is afgenomen en de beeldcultuur krachtig opkomt, zal men zich erop moeten toeleggen om de oude boodschap beeldend te vertolken. Dat betekent niet dat men on­middellijk zijn toevlucht moet nemen tot de nieuwste visuele middelen bij de prediking. Maar het houdt wel in dat men in de verkondiging beelden gebruikt die aansluiten bij de belevingswereld van de hoorders van vandaag.

Deze uitdaging herinnert ons er ook aan dat met name predikanten niet mogen voorbijgaan aan de roep om een prediking die „het hart raakt.” Dat wil niet zeggen dat predikanten onmiddellijk met alle wensen en gevoelens van hoorders 
rekening moeten houden. 
Het houdt wel in dat het verkondigde Woord de hele mens mag en ook moet aanspreken, in zijn denken, streven en gevoelen.

Deze cultuur biedt nogal wat bedreigingen voor de Bijbelse bevinding, al zijn er ook uit­dagingen. Hierbij moeten we wel bedacht zijn op een soort vermenging van de bevinding en de religieuze emocultuur van nu. Dan zou zomaar een soort emo-bevindelijkheid kunnen ontstaan waarin veel ruimte is voor religieuze gevoelens, maar waaruit de echte Bijbelse bevinding is verdwenen.