De maatregelen van KLM komen niet als een verrassing. De omvang en de radicaliteit van de aanpak wel. Topman L. van Wijk schrapt 2000 tot 3000 banen, ongeveer 10 procent van het wereldwijde aantal van 33.000. Gedwongen ontslagen zijn niet uitgesloten. Daarmee gooit KLM het roer om. De kaasschaaf is opgeborgen, het kapmes ligt klaar.

Van Wijk moet wat. De situatie is somber. De beurskoers bevindt zich op een dieptepunt, de echo van de winstwaarschuwing van afgelopen januari is nog niet verstomd. In het derde kwartaal van het gebroken boekjaar 2002-2003 belandde KLM in de rode cijfers. Het aantal passagiers naar het Midden-Oosten is door de oorlog in Irak met 32 procent teruggelopen vergeleken met maart vorig jaar, zo maakte KLM vanochtend bekend.

De gevolgen van de recente uitbraak van SARS in Hongkong zijn nog amper verwerkt. Het aantal passagiers naar het Verre Oosten is 2 procent gedaald. De longziekte vormt een grotere bedreiging dan Irak, aldus een woordvoerder. De luchtvaart heeft zich maandenlang op ’Irak’ kunnen voorbereiden. Het virus uit Hongkong komt uit de lucht vallen.

Met wat knip- en plakwerk in capaciteit en activiteit komt KLM er niet meer. Van Wijk probeert daarom -met de vierde reorganisatie in tien jaar- de crisis met een structurele aanpak te bezweren. Het rendement van 2 procent moet omhoog, de kosten met 10 procent omlaag. De maatschappij probeert daarmee zo’n 660 miljoen euro te besparen.

Waar de klappen in het bedrijf precies vallen is vooralsnog niet bekend. Duidelijk is wel dat KLM het vluchtschema ontziet. De maatregelen zouden vooral de ondersteunende diensten treffen: baliefuncties, ticketverkoop, inchecken, afhandeling op de grond. De werkzaamheden moeten door internet en automatisering goedkoper worden uitgevoerd.

De situatie bij collega’s is al niet veel beter. Dinsdag kondigde Finnair aan 1200 banen te schrappen. Het Scandinavische SAS snoeit sterk, British Airways neemt maatregelen, Lufthansa maakt een pas op de plaats. De komende weken zijn meer draconische maatregelen te verwachten.

Het wachten is op het eerste Europese luchtvaartbedrijf dat omvalt. Vooral de kleinere maatschappijen hebben gegronde reden zich ernstig zorgen te maken. Het Griekse Olympic Airways vecht al een poosje om te overleven, het Portugese TAP bungelt al geruime tijd op het randje van de afgrond, terwijl het Ierse Aer Lingus alles doet om het hoofd boven water te houden.

De directe nood bij de grote vier -Air France, British Airways, Lufthansa, KLM- is iets minder groot. Alle vier hebben ze voorlopig voldoende geld in kas om het de komende tijd uit te zingen. Bovendien willen de nationale overheden -na toestemming van Brussel- nog wel eens een steentje bijdragen. De nationale trots geldt nog altijd als een belangrijk visitekaartje van een land.

In het Europese kwartet staat KLM er relatief gezien het minst slecht voor. Bij elke tegenslag wijst de maatschappij direct naar haar riante kaspositie. Het luchtvaartbedrijf kan het met 1,2 miljard euro in de kluis best een poosje in de lucht blijven.

Voor de Nederlandse maatschappij had de economische tegenwind na 11 september nog wel wat langer mogen aanhouden, om het Europese bestand van luchtvaartmaatschappijen verder op te schonen. Vooralsnog zijn alleen Swissair en Sabena gesneuveld, gevolgd door Air Liberté.

Toch is het voor KLM oppassen geblazen. De maatschappij lijkt de weg een beetje kwijt te zijn. Nog geen anderhalf jaar geleden verdedigde de top in Amstelveen met verve de voordelen van een eigen prijsbreker in de vorm van Buzz. Begin dit jaar is de verliesgevende ”low cost carrier” toch voor een habbekrats van slechts 30 miljoen euro verkocht. Tegelijkertijd zoekt KLM-dochter Transavia krampachtig naar wegen voor het lageprijzenproduct Basiq Air.

Daarbij komt de slepende speurtocht naar een levenspartner. KLM is eind vorig jaar door zowel Air France als British Airways uitgenodigd voor gesprekken. De toekomst lijkt voor de Nederlandse maatschappij in de VS te worden bepaald. Dinsdag hebben de Amerikaanse autoriteiten toestemming gegeven voor samenwerking tussen Continental, Northwest en Delta. Northwest is partner van KLM, Delta van Air France. Daarmee zou samenwerking tussen Nederlanders en Fransen meer voor de hand liggen.

De vooruitzichten zijn somber. De luchtvaartmarkt kampt met een structurele overcapaciteit, terwijl de prijsbrekers oprukken. De eerste crash van een van de maatschappijenkan daarom niet lang meer op zich laten wachten.