Het lijkt een sluimerende vete die met het nieuwe schooljaar in het verschiet zo weer kan oplaaien. De strijd tussen de Vereniging Openbaar Onderwijs en de koepelorganisatie van de scholen in het voortgezet onderwijs, de VO-raad, over het gratis schoolboek.

Dit schooljaar ging de regeling officieel in. Ouders hoefden niet meer te betalen voor de schoolboeken van hun kinderen. Dat scheelde hen zo’n 300 euro per kind én veel organisatorische sores. Die kwamen terecht bij de scholen, waaruit een luid gemor opsteeg.

Aan het begin van het schooljaar was er nogal wat reuring over het ”gratis” van het gratis schoolboek. De Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO) roerde de trom over vermeende misstanden bij de invoering. In september opende zij een meldpunt over misstanden rond gratis schoolboeken. Het resultaat leek niet schokkend. Er kwamen 195 meldingen over 67 scholen binnen, vooral uit Gelderland en Almere. Als gevolg van de publiciteit hierover volgden nog enkele tientallen reacties.

Toch kwamen er saillante punten uit. De meeste klachten gingen over het betalen van borg voor het netjes behandelen van de boeken door de leerling. In Ede werd een leerlinge de eerste dag na de zomervakantie naar huis gestuurd omdat zij geen schoolboeken had. Haar ouders hadden geweigerd de borg te betalen.

Een moeder van een leerlinge in het volwassenonderwijs moest 
75 euro borg betalen voor een boek dat slechts 40 euro waard was.

Ook moesten sommige ouders verzendkosten betalen, terwijl die voor rekening van de school moesten komen. Boekleveranciers als Van Dijk Educatie en Iddink stuurden ouders zelfs incassobureaus op hun dak als zij weigerden de verzendkosten of de borg te betalen. Verder bleek dat er soms niet in werkboeken mocht worden geschreven.

De VOO kaartte de zaak aan bij staatssecretaris Van Bijsterveldt van Onderwijs. Deze toonde zich niet erg blij met de haars inziens magere uitkomsten van het meldpunt.

De SP stelde Kamervragen over de kwestie. Van Bijsterveldt verwees in de beantwoording vooral naar een onderzoek door de onderwijsinspectie. Dat ging over de manier waarop scholen de vrijwillige bijdragen innen. Wel stelde zij dat kosten voor het verzenden van de boeken door de leverancier 
aan de leerlingen niet aan de ouders mogen worden doorberekend.

In december maakte boekhandelaar Van Dijk Educatie uit Kampen bekend een ouder de verzendkosten terug te betalen. De VOO buitte dat precedent meteen uit door ouders erop te wijzen dat ook zij terugbetaling kunnen vorderen.

Volgens voorzitter Sjoerd Slagter van de VO-raad heeft het vragen van borg te maken met de pedagogische visie. „Door ouders borg te laten betalen, zal hun kind zorgvuldiger met schoolboeken omgaan dan wanneer het een heel jaar met gratis schoolboeken rondloopt.”

Voor ouders die de borg niet kunnen betalen, zijn er altijd uitzonderingsbepalingen, aldus de bestuursvoorzitter. „Daarnaast is er een groep die niet wil betalen. Deze weigeraars krijgen achteraf een rekening voor eventuele schade aan de boeken. Het gros van de ouders betaalt echter gewoon.”

De VOO heeft nog een bezwaar tegen de manier waarop de gratis schoolboeken zijn ingevoerd. In haar onderzoek constateerde zij dat de helft van de scholen niet, zoals voorgeschreven, de oudergeleding in de medezeggenschapsraad (mr) had geraadpleegd over de borgstelling en de bruikleenovereenkomst.

Slagter van de VO-raad stelt dat de borgstelling vaak de mr wel is gepasseerd, maar dat niet specifiek de oudergeleding om toestemming is gevraagd.

De VOO zou graag samen met een schoolbestuur een proefproces willen starten over het feit dat ouders alleen boeken kunnen bestellen als ze akkoord gaan met de borg. Dat is nog altijd niet gelukt. „Er zijn geen besturen die het proefproces willen aangaan”, zegt VOO-woordvoerder Michiel Jongewaard.

De VOO heeft meer noten op haar zang. Ze constateert dat 32 van de 67 in haar onderzoek aangeklaagde scholen op de Gedragscode Schoolkosten staan. Deze ”witte lijst” is opgesteld door de VO-raad en alle ouderorganisaties en scholenkoepels. Deze vorm van zelfregulering werkt dus niet, aldus Jongewaard. „De witte lijst is een wassen neus, omdat iedere school zichzelf daarop kan plaatsen, zonder enige vorm van controle. De onderwijsinspectie moet deze lijst samenstellen en aanvullen met een zwarte lijst van scholen die zich niet aan de afspraken houden.”

Slagter van de VO-raad ziet daar niets in. „Een witte lijst is juist een gedragscode voor volwassen organisaties. Natuurlijk moeten scholen het uiterste doen om transparant te zijn naar ouders.”

In het door Van Bijsterveldt aangekondigde inspectierapport staat dat bijna alle scholen de formele regels over de vrijwillige ouderbijdrage niet nakomen. Slagter geeft dat volmondig toe. „Er is een flink aantal van de 700 à 800 scholen dat uit onwetendheid of slordigheid de fout ingaat. Maar vaak gaat het daarbij om bureaucratische regels.”

Als voorbeeld noemt hij de verplichting van scholen om iedere overeenkomst met ouders in de papieren schoolgids te publiceren. Veel scholen verwijzen in de gids echter naar de website waarop die overeenkomsten staan. „Wij zijn met de inspectie in gesprek over aanpassing van deze regels.”

Inmiddels lijkt de klachtenstroom bij de VOO over het gratis schoolboek weer op gang te komen. „Ook nu kunnen ouders zonder instemming met de borg hun internetbestelling niet afronden”, aldus Jongewaard. „De kwestie rond de vrijwillige bijdrage sleept zich al jaren voort. Dit dreigt nu ook met de gratis schoolboeken te gebeuren.”

Slagter is, ondanks zijn aanvankelijke scepsis over de invoering van het gratis schoolboek, een tevreden man. „Scholen zetten nu in op innovatie van hun methoden, onder meer door digitale leermiddelen. Wat de VOO betreft: we moeten oppassen dat er geen geloofsstrijd om het gratis schoolboek ontstaat.”

>>refdag.nl/onderwijs voor meer artikelen over onderwijs. Reageren aan scribent? wijs@refdag.nl