In de afgelopen honderd jaar is onze kennis over het heelal gigantisch toegenomen. Fysici hebben geprobeerd te berekenen en te begrijpen hoe het heelal in elkaar zit, terwijl astronomen zich hebben gebogen over steeds meer en steeds betere waarnemingen. Het resultaat mag werkelijk verbluffend genoemd worden.Maar is in het heelal zoals we dat nu kennen God nog wel terug te vinden, zoals vroeger veel filosofen en theologen meenden te kunnen doen? Het antwoord is ja. Het heelal is één groot argument voor het bestaan van God. Vandaag de dag kunnen we, ondanks –of beter dankzij– de toegenomen kennis van het heelal, gerust zeggen dat dit argument alleen maar overtuigender is geworden.

Het zogeheten kosmologische godsbewijs gaat terug op de Griekse filosoof Aristoteles (384-322 v. Chr.). Hij observeerde dat alle dingen veroorzaakt worden door iets anders. Elk gevolg heeft een oorzaak, net zo goed als elke oorzaak weer zijn oorzaak heeft. Om een voorbeeld te geven, wijn wordt veroorzaakt door de gisting van druiven. Druiven worden veroorzaakt door de rank. De rank is geplant door een wijnboer, en ga zo maar door. Deze keten van oorzaak en gevolg kan niet oneindig teruggaan, redeneerde Aristoteles. Daarom moet er een absoluut begin zijn, een eerste oorzaak die zelf niet veroorzaakt is: de Onbewogen Eerste Beweger. Deze Beweger lijkt in de verste verte niet op de God van de Bijbel, maar een basiswaarheid was ontdekt.

De middeleeuwse theoloog Thomas van Aquino (1225-1274) integreerde veel van Aristoteles’ gedachtegoed in zijn theologisch systeem. Dat komt goed naar voren in zijn ”vijf wegen”. Dat zijn vijf argumenten voor het bestaan van God. In drie daarvan verwerkt hij op verschillende manieren hetzelfde kosmologische godsbewijs.

In de middeleeuwen was er nog een versie van dit godsbewijs, het zogenoemde ”kalam kosmologische godsbewijs” (”kalam” is een Arabisch woord voor de middeleeuwse theologie). Deze variant was ontwikkeld door de islamitische geleerde Al-Ghazali (1058-1111). Hij onderscheidde zich van Van Aquino doordat hij niet concludeerde dat God bestaat, maar dat de wereld een begin moet hebben. Filosofie en wetenschap hebben sinds de middeleeuwen natuurlijk niet stilgestaan en hoewel dit godsbewijs nog steeds steekhoudend is, moet er nu meer gebeuren om te overtuigen. De Amerikaanse apologeet William Lane Craig heeft in de afgelopen decennia het kalambewijs nieuw leven ingeblazen, met interessante resultaten als gevolg.

Oneindig

Het kalambewijs bestaat samengevat uit twee stellingen en een conclusie: 1. Alles wat begint te bestaan, heeft een oorzaak. 2. Het universum is begonnen te bestaan. 3. Daarom heeft het universum een oorzaak.

Het valt meteen op dat deze redenering geen verwijzing naar God biedt. Dat lijkt een zwaktebod. Het tegenovergestelde is echter waar. Als gelovigen het eens kunnen worden met niet-gelovigen over de juistheid van deze redenering, vloeien er ineens een heleboel boeiende consequenties uit voort.

Laten we eens kijken naar de twee stellingen. Allereerst: Alles wat begint te bestaan, heeft een oorzaak. Dit lijkt een vrij algemeen aanvaarde stelling, die maar door weinigen wordt betwijfeld. We voelen intuïtief aan dat het waar is; we kunnen eigenlijk niet anders denken.

Kijken we naar stelling twee, dan wordt het lastiger. Misschien heeft het heelal wél altijd bestaan; misschien is materie wél eeuwig. Wie zal het zeggen? Craig wijst echter op twee wegen waarlangs bewezen kan worden dat de kosmos een begin heeft.

De eerste weg is die van de opeenstapeling van wetenschappelijke bewijzen voor de Big Bang (die overigens niets met de evolutietheorie heeft te maken). Sinds in 1929 door de arbeid van Le Maître, Einstein en Hubble ontdekt werd dat het heelal voortkwam uit een oneindig klein beginpunt, hebben de bewijzen zich opgestapeld dat materie, tijd en ruimte letterlijk een absoluut begin hebben. Veel wetenschappers waren niet blij met deze bevinding, omdat ze lijkt te wijzen op het bestaan van God.

De tweede weg is een filosofische. Craig maakt hierbij gebruik van wiskundige inzichten over het fictieve getal oneindig. Als je van het getal oneindig alle even getallen zou aftrekken, heb je nog steeds het getal oneindig over. Rekenen lukt ineens niet meer. Verder is het zo dat als het heelal oneindig oud is, het heden nooit bereikt zou kunnen worden. En toch zijn we hier. Daarom is het op logische gronden nodig te stellen dat het heelal niet oneindig oud is. Voeg dat bij het genoemde wetenschappelijke bewijs en je krijgt een heel sterk argument voor het begin van de kosmos.

Kenmerken

Het universum heeft dus een begin. En dan? Wat zou dat? Wat heeft dat met God te maken? Eigenlijk heel veel. We hebben hiervoor al gesteld dat alles wat begint te bestaan een oorzaak heeft. De kosmos heeft dus een oorzaak.

Vervolgens kunnen we kijken welke kenmerken zo’n oorzaak van het heelal moet hebben. Om te beginnen bezit deze oorzaak zeer veel macht. Verder moet deze oorzaak immaterieel zijn en buiten tijd en ruimte staan. De Big Bangtheorie vertelt ons namelijk dat er vóór het heelal geen tijd of ruimte of materie was. Dus de oorzaak kan door geen van deze drie gekenmerkt worden. Dat is nogal wat. We kunnen net zo goed zeggen dat die oorzaak geestelijk en eeuwig is.

Verder moet deze oorzaak een vrije wil bezitten. Als dat niet zo zou zijn, dan was deze oorzaak altijd werkzaam om zijn gevolg voort te brengen. Dat zou betekenen dat het heelal er altijd samen met zijn oorzaak is geweest. Maar we weten dat het heelal er niet altijd was. De oorzaak moet dus een beslissing genomen hebben om het heelal te veroorzaken. Maar wat kan een vrije wil bezitten dan alleen een persoon?

Wanneer we deze kenmerken op een rijtje zetten, zien we dat deze eeuwige, geestelijke en zeer machtige persoon een opmerkelijke overeenkomst vertoont met de God van de Bijbel. Hij heeft niet alle kenmerken van de God Die Zich in de Schrift openbaart, maar dat is ook niet nodig. Geen enkel godsbewijs probeert alles over God te bewijzen wat maar mogelijk is. Elk klein stukje van Gods grootheid kan, goed beargumenteerd, mensen aan het denken zetten.

Jos de Keijzer, masterstudent Christian Thought aan Bethel Seminary in Minnesota (VS). Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl

---

Verder lezen over dit onderwerp:
Een toegankelijke weergave van het kalam kosmologische godsbewijs is te vinden in William Lane Craig, On Guard, Defending Your Faith with Reason and Precision. Colorado Springs CO: David C. Cook, 2010, p. 73-104.
Een samenvatting van het kalam kosmologische godsbewijs met extra aandacht voor de wiskundige kant ervan is te vinden op: http://www.philosophyofreligion.info/theistic-proofs/the-cosmological-argument/the-kalam-cosmological-argument/

De website van Bill Craig: www.reasonablefaith.org.