Heroïek, ondergang en ontworstelen. Daarmee kan kortweg de eeuwenlange Nederlandse strijd tegen het water getypeerd worden; in elke provincie op zijn eigen wijze. „En in alle gewesten / wordt de stem van het water / met zijn eeuwige rampen / gevreesd en gehoord”, dichtte Hendrik Marsman in 1936.

In ”Waterwolven” heeft stadsgeograaf Cordula Rooijendijk deze historie op een rij gezet. Geen droge kost, eerder een aaneenrijging van sappige details.

Zo dacht de Griek Xenofon van Lampsakos dat de wereld stopte bij de Lage Landen. Wie verder reisde, viel eraf, want de aarde was zo plat als een pannenkoek. De mensen zouden er geboren worden met paardenhoeven en oren zo groot dat ze er hun naakte lichaam mee konden bedekken. Volgens hem stierven er meer mensen in de strijd tegen de zee dan in oorlog met elkaar.

De Romeinse geschiedschrijver Plinius de Oudere kon dat laatste wel beamen, bij zijn bezoek aan de Lage Landen. Maar paardenhoeven hadden de mensen niet en met de oren viel het best mee. De Romeinen, die badhuizen, waterleidingen en aquaducten gewend waren, vonden dat het er hier maar sober toeging.

Rooijendijk bouwt haar boek geografisch en chronologisch op. Ze start met Friesland en de terpenbouwers –die minstens tien keer meer kubieke meters klei versleepten dan de inhoud van alle Egyptische piramides bij elkaar– en eindigt met Zeeland en het Deltaplan. Aan elk hoofdstuk verbindt ze de naam van iemand wiens naam welhaast legendarisch geworden is. Zo hoort Jan Adriaenszoon Leeghwater onlosmake-
lijk bij het leegpompen van de 
Noord-Hollandse veenmeren en 
de Sliedrechtse baggerkoning Adriaan Volker bij het Rivierengebied.

Tussen de regels door vertelt de stadsgeograaf van alles over de samenstelling van de Nederlandse ondergrond en de perioden waarin deze tot stand is gekomen. Dat de jaartallen de duizendtallen ver overstijgen is niet verrassend, omdat ze zich houdt aan de wetenschappelijke consensus.

Elk hoofdstuk is voorzien van vele foto’s, illustraties en geografische kaarten, waarin de verspreiding van de stammen, het ontstaan van gewesten en provincies en de gevolgen van overstromingen in beeld zijn gebracht.

Minutieus tekent de auteur ooggetuigenverslagen van overstromingen: „Soms brak een dijk natuurlijk toch. Dan kon je als dijkgraaf pas echt laten zien wat je waard was. Zodra een stormvloed de Nederlanden aandeed, sloeg je je mantel om, trok je je muilen uit, je vetlaarzen aan en klom je op de dijk. Intussen brulde je: Wie wercken woude, dat hy commen zoude op den dijck.” Van elke overstroming toont ”Waterwolven” in gedetailleerde kaarten op welke plaats deze maatregelen tekortgeschoten waren.

Rooijendijk schetst een levensecht beeld van de platvloerse omstandigheden waarin dijkwerkers zich destijds vermaakten: „droncken drincken, hoereren, dobbelen ende spelen.” Haar taalgebruik sluit zich er soms bij aan en dat is jammer.

De ontwikkeling van de toenmalige kennis en techniek tot de huidige komt duidelijk uit wanneer de middeleeuwse dijkenbouw vergeleken wordt met het bedenken en uitvoeren van het Deltaplan. Daarvoor is elke kubieke meter zand, elke bout, elke heipaal minutieus doorgerekend.

Daar droomden ze eeuwen geleden nog niet eens van. Dijkwerkers waren meer van zins „biercan ende bierton te bestormen dan om den dijck te maeken.” Ze bouwden de dijken liever van de biervaten die overbleven van de slemppartijen dan van kleffe klei. Alleen als de dijkgraaf kwam kijken, sjouwden ze met klei of hun leven ervan afhing.

Waterwolven. Een geschiedenis van stormvloeden, dijkenbouwers en droogmakers, Cordula Rooijendijk;
uitg. Atlas, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 450 0481 5; 408 blz.; € 34,90.