Daar lijkt niets mis mee. Onderwijs moet lei-den tot leerresultaten. Er leek ook niets mis met de ambitie van ABN AMRO. Dit is een instelling die opereert in de markt, eigendom is van de aandeelhouders en winst hoort daarbij. Toch ging ABN AMRO ten onder. Waaraan? Je hoeft werkelijk het boek ”De prooi” van Jeroen Smit niet te lezen om een antwoord te kunnen geven op deze vraag. Ik herinner me nog de krantenkoppen toen Rijkman Groenink aantrad als bestuursvoorzitter: hij zou zorgen voor verhoging van de beurskoers. Dat was zijn ambitie. Vanaf dat moment ging het bergafwaarts.Sinds scholen „systematisch en doelgericht werken aan het maximaliseren van prestaties” (Onderwijsinspectie) gaat het mis. Scholen die onder de maat presteren, moeten zich focussen op het verbeteren van de prestaties, daarover geen misverstand, maar als scholen die voldoende presteren daarop hun energie gaan richten, raken ze het spoor bijster. Ondanks het feit dat leerprestaties zeer belangrijk zijn.

Rijkdom

Er zijn veel dingen in het leven die erg belangrijk zijn, maar die je juist niet bereikt als je ze direct nastreeft: geluk, ontspanning, rijkdom, waardering. Iemand die zich al wandelend steeds afvraagt of hij al een beetje meer ontspannen is, raakt gespannen. Wie streeft naar rijkdom, neemt uiteindelijk te grote risico’s en sterft met schulden. Een politicus die alles doet om herkozen te worden, daalt in kiezersgunst. Al dit soort zaken zijn geen doelen die je direct moet nastreven. Het zijn bijproducten. Je moet ze zijdelings benaderen. Als Rijkman Groenink zijn ambitie had ingezet op liefde voor het vak van bankier en oprechte klantgerichtheid, had de beursnotering er in 2010 heel wat beter voor gestaan.

Natuurlijk zijn er doelen die je direct kunt benaderen: simpele taken. Koffie uit de automaat: 1. gooi geld in de sleuf; 2. plaats het plastic bekertje; 3. druk op het rode knopje. Succes verzekerd. Maar als doelen complex zijn, is een directe benadering zelden effectief. Dat verklaart bijvoorbeeld het echec van het normjaartaaksysteem en competentiemanagement op scholen. Ook het verbeteren van leerresultaten is complex. Het heeft te maken met mens en motivatie, middelen en methodes, relatie en professie.

Het grootste risico bij een directe benadering lijkt me dat je de leerkrachten kwijtraakt. Zij zijn het onderwijs niet ingegaan om een maximale opbrengst voor de school na te streven; zij hebben dit pittige beroep gekozen omdat ze hart hebben voor kinderen, voor de groep of voor hun vak. De opbrengstgerichte benadering zal niet aansluiten bij deze drive en moet het hebben van pressie of financiële prikkels. De ervaren werkdruk zal toenemen, de intrinsieke motivatie afnemen. Uiteindelijk zal het doel van maximale opbrengsten niet worden gehaald.

Schoolleiders zouden daarom moeten kiezen voor de zijdelingse benadering. Ze kunnen zich laten inspireren door het prachtige boek ”Obliquity. Why our goals are best achieved indirectly” van John Kay, dat vorige maand verscheen.

De basis van die zijdelingse benadering is aandacht. Aandacht van de schoolleiding voor wat het personeel beweegt. Ga bijvoorbeeld in gesprek met de leerkrachten over wat hen tot goede onderwijzers maakt. Waar de groei zit. En hoe die groei zichtbaar wordt. Geef leerkrachten binnen heldere kaders maximale ruimte om te werken op een manier waarin zij geloven. Zorg voor een inspirerende werkomgeving, gekarakteriseerd door waardering en erkenning. Werk aan een goede teamgeest. School het team in kennis en vaardigheden die het verschil maken. Profiteer van de ervaring die er in een team is.

Natuurlijk moet je bij dat alles redelijke eisen stellen. Een goede werkhouding, voldoende leeropbrengsten, een veilig klassenklimaat. Deze kaders moet je ook bewaken, maar dat is nog iets anders dan focussen op „systematisch en doelgericht werken aan het maximaliseren van prestaties.”

Wie zich zo weet te richten op de dingen waar het werkelijk om gaat (aandacht voor het welzijn van dit kind, de kunst van het overdragen van leerstof, het ontwerpen van een passende leerlijnen, de kunst om kinderen te motiveren, het creëren van een groeizaam klimaat), zal zien dat de leeropbrengsten zullen stijgen. Als bijproduct.

Kathedraal

Het verhaal van de steenhouwers die een kathedraal bouwden, is bekend, maar kan niet vaak genoeg worden verteld. Een voorbijganger vroeg hun wat ze deden. De eerste zei: „Ik houw stenen.” De tweede: „Ik bouw een prachtige kathedraal.” De derde zei: „Ik werk voor de glorie van God.”

Het sturen op het aantal stenen dat wordt gemaakt, leidt onvermijdelijk tot verlies van diepere motivatie. Andersom: werken voor de eer van God doe je door iedere dag trouw, aandachtig en met liefde voor het materiaal stenen te houwen.

Reageren aan scribent? welbeschouwd@refdag.nl