Bijbel speelde grote rol in vorming Armeens
Zoals de Statenvertaling een mijlpaal is in de geschiedenis van het Nederlands, zo speelde de vertaling van de Bijbel in het Armeens een belangrijke rol in de vorming van de Armeense taal.
In de Universiteitsbibliotheek Leiden werd donderdag een expositie geopend waarop handschriften van zo’n duizend jaar oud en bladzijden van de eerste gedrukte Armeense Bijbel te zien zijn. Aanleiding is dat 350 jaar geleden voor het eerst een Armeens boek gedrukt werd in Amsterdam. Het droeg de naam ”Christus, de Zoon” en had een oplage van 1200. Door een schipbreuk zijn veel exemplaren verloren gegaan.Enkele jaren later volgde de Bijbel. Verscheen de Statenvertaling twee jaar nadat het vertalen klaar was in gedrukte vorm, bij de Armeense Bijbel zitten er zo’n twaalf eeuwen tussen. Al in 435 verscheen namelijk de eerste Armeense vertaling.
Dat de Armeniërs in 1660 voor Amsterdam kozen om de Bijbel te laten drukken, komt doordat er in die tijd veel Armeense zijdehandelaren in de Nederlandse hoofdstad woonden. Ook konden ze niet terecht in Venetië, toentertijd een belangrijk centrum van boekdrukkunst, omdat de Rooms-Katholieke Kerk het drukken van de Armeense Bijbel verbood. De protestanten hadden hier echter geen moeite mee en zo werd de deur geopend om het Woord van God in het Armeens van de drukpers te laten rollen.
De Leidse bibliotheek heeft een grote voorraad oude documenten in het bijzondere Armeense schrift in voorraad. Emeritus hoogleraar Armeens J. J. S. Weitenberg schat in dat het aantal geschriften dat de universiteit in bezit heeft vergelijkbaar is met de bibliotheek van een middelgroot Armeens klooster. Dat een groot deel van die voorraad uit religieuze lectuur en Bijbels bestaat is volgens hem gemakkelijk te verklaren. „De Bijbel is altijd een waardevol document geweest voor de Armeniërs. Bij de deportatie van de Armeniërs in 1915 hadden velen hun koffers vol met boeken, waaronder de Bijbel. Het is een verbindend element geweest in de diaspora van het volk.”
Dat de Leidse universiteit deze boeken in handen kreeg, is te danken aan de Britse Bijbelwetenschapper James Rendel Harris, die in 1909 een eredoctoraat ontving. In 1896 bracht hij zes maanden door in Turkije om hulp te verlenen aan de slachtoffers van Turkse pogroms. Hij verzamelde daar tientallen Armeense handschriften, die hij in 1906 aan de Rijksuniversiteit Leiden schonk.
De kleinschalige tentoonstelling op de begane grond van de bibliotheek is slechts een kleine greep uit de Leidse collectie, maar toont wel het neusje van de zalm. Een Bijbel uit de tiende of elfde eeuw vormt het openingsstuk. De kriebelige lettertjes zijn voor de leek onmogelijk te ontcijferen. De conservator oosterse collecties, dr. A. Vrolijk, vertelt dat het schrift op geen enkele manier verwant is aan dat van talen van omringende landen.
Opvallend is dat de tekeningen en versieringen in de Bijbels juist wel weer veel gelijkenis vertonen met de kunst uit Middeleeuwse kloosters in Europa. Zo toont een Armeens psalmboek uit de veertiende eeuw een harpspelende David. Op de exotische letters na zou het document zo uit een willekeurig West-Europees klooster kunnen komen. Vrolijk: ,Er werd vanuit Europa wel contact gezocht met de Armeense christenen. Zo wilde men ook de Armeniërs ronselen om mee te gaan op kruistocht.” De Franse kruisvaarders die door Silicië trokken hebben wel banden gelegd met de Armeniërs die daar woonden. Mogelijk is mede door die contacten de overeenkomst tussen de Europese en Armeense geschriften te verklaren.
