Je kent ze wel: die mooie staafdiagrammen op het schoolbord. Hoeveel zendingsgeld haalt elke klas op voor het goede doel? De grafieken moeten de kinderen stimuleren om er de volgende keer meer van te maken. Want elke 25 eurocent levert een bord rijst in India op. Prachtig, om op deze manier de kinderen bewust te laten zijn van hun arme leeftijdsgenoot aan de andere kant van de wereld. Ieder kind heeft immers recht op onderwijs, voedsel en een menswaardig bestaan.Elke docent en ouder zal deze mooie woorden beamen. Maar redden we met volle zendingsbussen de kansarme kinderen in Afrika of Azië? Jarenlang werd het leerlingen voorgespiegeld: geld kon een einde maken aan de armoede. De ervaring leert ons anders. Ze laat zien dat de praktijk weerbarstiger is. We moeten een slag dieper gaan. Niet de zak met geld alleen biedt oplossingen.

Voor duurzame ontwikkeling is een verandering van gedrag nodig. Een verandering van de manier waarop geproduceerd en geconsumeerd wordt, van de manier waarop we met elkaar zakendoen. Dan gaat het dus ook om de manier waarop we in Nederland leven en om de keuzes die we maken. Hoe duurzaam is mijn consumptiegedrag, en heeft dat iets te maken met armoede? Dan gaat armoedebestrijding verder dan de euro in de zendingsbus. Het is juist die slag dieper die bij kan dragen aan een structurele bestrijding van armoede.

De wereld verandert. Producten in de supermarkt in Nederland komen van over de hele wereld. En de klant is nog steeds koning. Dat betekent dat een koffieproducent in Nicaragua levert wat de klant in de Nederlandse supermarkt wil. Dat schept een verantwoordelijkheid. Zowel voor de producent als voor de consument. Voedselveiligheid, ecologisch verantwoorde productie, goede arbeidsomstandigheden. Producten die we kopen moeten ”oké” zijn.

Woord en Daad assisteert partners in derdewereldlanden om met boeren te werken aan duurzame productie. Het zijn echter niet alleen de mensen in ontwikkelingslanden die hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Een gedragsverandering van de consument hier kan grote dingen daar betekenen. Daarvoor is meer nodig dan geld geven voor het goede doel. Het betekent nadenken over je consumptiegedrag, bewust keuzes maken in de winkel.

Kloof

Om tot die beslissing te komen, moet je er eerst wel van overtuigd zijn dat het zin heeft om je gedrag aan te passen. Hoe kan ik zelf bijdragen aan een eerlijke verdeling van de welvaart op deze aarde? Het is een opvoedkundige taak de toekomstige generatie met deze vraag in aanraking te brengen. Ook hier geldt het bekende adagium: ”jong geleerd, oud gedaan”.

Daarom verdient een thema als ”Eerlijk handelen” een plaats in het onderwijsprogramma van de basisschool. Kerndoel 47 onder ”Oriëntatie op jezelf en de wereld” biedt daarvoor alle ruimte.

Het onderwerp biedt leerkracht en leerlingen verschillende perspectieven. Sociaal-geografisch: door te werken met een werelddeel, een land, landschap en cultuur. Economisch: door aandacht voor de globalisering en de gevolgen voor ontwikkelingslanden. En minstens zo belangrijk is de ethische vraag of het geoorloofd is de kloof tussen rijk en arm te laten bestaan. Op zo’n manier kan het thema eerlijk handelen voor leerkrachten en leerlingen persoonlijk zin en betekenis krijgen.

Om dit te realiseren ontwikkelden Woord en Daad en Driestar educatief het exempel ”Fair Trade”. Leerlingen maken in dit lespakket kennis met Memito, de zoon van een kleine koffieboer uit Nicaragua. Zijn vader is geregeld slachtoffer van de oneerlijke prijs die de grote koffieproducenten hem bieden. Door de ogen van Memito kijken en denken de leerlingen als het ware mee.

Ze zoeken oplossingen voor de vragen waar Memito’s ouders tegen aanlopen. Een oplossing wordt gevonden door lid te worden van de plaatselijke coöperatie; deze draagt zorg voor het welzijn van de kleine boer. Samen met de vader van Memito voeren de leerlingen onderhandelingen over de voorwaarden tot deelname aan de coöperatie. Zo leren ze de complexiteit van eerlijke handel beter begrijpen.

Als de leerlingen thuis uitgezocht hebben hoeveel fair tradeproducten er gebruikt worden, is het effect groot: „Daar kunnen we veel meer aan doen”, luidt de reactie. Meer dan ooit gunnen de leerlingen Memito, zijn familie, en al de hardwerkende kleine boeren in ontwikkelingslanden een eerlijke prijs. Verandering begint immers bij onszelf!

De auteurs zijn respectievelijk manager communicatie en fondsenwerving bij Woord en Daad, lector exemplarisch onderwijs aan hogeschool Driestar educatief en docent aardrijkskunde aan hogeschool Driestar educatief.