Het boek verschijnt naar aanleiding van het afscheid van Jan Bremmer (1944) als hoogleraar godsdienstgeschiedenis en vergelijkende godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het thema van de bundel is ”religie en cultuur”. Volgens de redactie wordt er in wetenschappelijke kring steeds vaker gevraagd om grondiger onderzoek van recente religieuze ontwikkelingen in Nederland.Aan die behoefte wil men tegemoetkomen. De achttien bijdragen, geschreven door mensen die aan de faculteit verbonden zijn of waren, zijn ingedeeld in drie hoofdstukken. Het eerste gaat over christendom in een geseculariseerde cultuur. Het tweede behandelt nieuwkomers in het religieuze landschap. Hoofdstuk 3 bespreekt uiteenlopende onderwerpen, variërend van charismatisch leiderschap tot de ”nieuwe religieuzen”.

In een fraaie biografische schets betoogt de Tilburgse hoogleraar Rein Nauta dat het leven van Bremmer model staat voor het leven van velen die „kerkelijk ‘van huis uit’, in de loop van hun leven afstand namen van de kerk als instituut, maar tegelijkertijd toch een sterke affiniteit met hun traditie bleven voelen.”

Jans vader, R. H. Bremmer, was een bekende gereformeerde predikant die in 1944 meeging met de vrijmaking. De zoon is geleidelijk aan zijn gereformeerde afkomst ontgroeid. „Alleen in vertrouwen, tussen vrienden, kan nog iets gezegd worden van wat men durft te geloven. De kern daarvan kan misschien toch niet anders worden uitgedrukt dan in woorden die overgeleverd zijn in de traditie, maar dan nog slechts gefluisterd.”

Daarvoor is zondagse kerkgang niet nodig. Een mooie bijdrage van de hand van Justin Kroesen gaat dan ook over de herbestemming van kerkgebouwen. Hij constateert dat die steeds vaker in handen komen van baptisten, pinkstergemeenten en migrantenkerken. Een groot voordeel daarvan is dat het gebouw als kerk in gebruik blijft.

Maar zo gaat het niet altijd. De roomse-katholieke Sint-Jozefkerk in ’s-Hertogenbosch werd verkocht aan een projectontwikkelaar die er restaurant De Orangerie in vestigde. De kerk werd niet ontdaan van haar religieuze attributen, waardoor er nu een bar in de biechtstoel te vinden is en de diskjockey platen draait op de preekstoel. Kroesen wijst ook op het opmerkelijke gegeven dat buurtbewoners zich vaak minstens zo druk maken om het behoud van een kerkgebouw als de leden van de kerk.

De bijdrage van Regnerus Steensma over de middeleeuwse kerk van het Groningse Zeerijp geeft een indruk van de reacties die een kerk oproept. De een schrijft in het gastenboek: „Wat een mooie oude rustgevende kerk.” Een ander zegt: „Wat bijzonder om de Harmonie der Sferen aan den lijve te mogen ervaren.”

De bijdragen aan de bundel zijn niet langer dan tien bladzijden. Dat is voldoende voor de observaties en interpretaties die de ondertitel belooft. Maar de behoefte aan grondiger onderzoek blijft bestaan.

Religie en cultuur in hedendaags Nederland. Observaties en interpretaties, Justin Kroesen, Yme Kuiper, Pieter Nanninga (red.);uitg. Van Gorcum, Assen, 2010; ISBN 978 90 232 4609 1; 146 blz.; € 19,50.