Lang niet iedereen kan zichzelf redden in onze samenleving. De overheid biedt daarom allerlei vormen van maatschappelijke. Voorbeelden daarvan zijn arbeidsreïntegratie, inburgering, schuldhulpverlening, volwasseneneducatie, huishoudelijke hulp, algemeen maatschappelijk werk enzovoort.De verschillende vormen van maatschappelijke hulp hebben een vergelijkbare doelstelling en maken gebruik van hulpverleners met vergelijkbare opleidingen. Tegelijkertijd is er sprake van een enorme versnippering. Er zijn veel verschillende regelingen en elke regeling kent ook nog eens zijn eigen manier van indicatiestelling, bekostiging en verantwoording.

De grote groep kwetsbare mensen met meerdere problemen raakt door deze versnippering in de knel. Zij moeten elke keer opnieuw hun verhaal doen voor elk deelaspect van de hulpvraag. Ze krijgen ook nog eens te maken met verschillende hulpverleners, die zich elk op een ander deel van de hulpvraag richten. Instanties en hulpverleners werken zo langs elkaar heen en niemand voelt zich verantwoordelijk voor de samenhang in de hulp.

Bij de maatschappelijke hulp spelen ook verkeerde prikkels. Goede maatschappelijke hulp (eerstelijnszorg) vermindert het beroep op zwaardere voorzieningen, zoals verpleeghuiszorg, jeugdzorg, uitkeringen en detentie (tweedelijnszorg). De meeste eerstelijnszorg wordt betaald door gemeenten. De zwaardere voorzieningen vallen echter niet onder gemeentelijke verantwoordelijkheid.

Daardoor is het voor gemeenten niet interessant om te investeren in effectieve maatschappelijke hulp. Ze zijn vaak zelfs goedkoper uit als cliënten in de tweede lijn worden opgenomen. Als ouderen bijvoorbeeld worden opgenomen in een verpleeghuis, vervallen voor de gemeente de kosten voor huishoudelijke hulp.

De kosten van zwaardere voorzieningen in de tweede lijn bedragen minimaal 33 miljard euro per jaar. De betaalbaarheid van deze voorzieningen staat mede door de vergrijzing steeds meer onder druk. Effectieve maatschappelijke hulp kan het beroep op de tweedelijnsvoorzieningen verminderen. Haagse beleidsmakers onderkennen echter onvoldoende de noodzaak om maatschappelijke hulp te verbeteren.

Lokale overheden kunnen zelf veel doen om de maatschappelijke hulp beter te organiseren. De nieuwe colleges van B en W kunnen om te beginnen één loket inrichten waar burgers terecht kunnen met al hun vragen over maatschappelijke hulp. Dit loket voert ook een integrale indicatiestelling uit. Alle hulpvragen van de cliënt worden vastgelegd in één indicatiedossier.

Gemeenten moeten vervolgens veel strategischer de verschillende vormen van maatschappelijke hulp inkopen. Alleen instellingen die samenhangende hulp kunnen bieden, mogen nog in aanmerking komen voor een contract voor hulp aan cliënten met meervoudige problematiek. Op die manier krijgen deze cliënten één samenhangend hulpaanbod.

Ook de rijksoverheid is aan zet. Den Haag moet gemeenten volledig verantwoordelijk maken voor alle vormen van maatschappelijke hulp. Met dat doel moeten delen van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de jeugdzorg overgeheveld worden naar gemeenten. Tegelijkertijd moeten gemeenten meer vrijheid krijgen bij de uitvoering. Dat kan door alle vormen van maatschappelijke hulp te financieren uit het Gemeentefonds.

Ten slotte moet de rijksoverheid het voor gemeenten aantrekkelijk maken om te investeren in effectieve maatschappelijke hulp. Dit kan door een preventiebonus te introduceren. Gemeenten krijgen een heffing voor elke cliënt die wordt doorverwezen naar de tweede lijn. Ze worden vervolgens gecompenseerd voor het landelijk gemiddeld aantal doorverwijzingen. Daarbij wordt rekening gehouden met factoren als het aandeel ouderen en inwoners met een lage sociaal economische status. Gemeenten met effectieve maatschappelijke hulp houden hier geld aan over: de preventiebonus. We verwachten dat de introductie van een preventiebonus een besparing van circa 1,2 miljard euro per jaar op de uitgaven in de tweede lijn kan opleveren.

Maatschappelijke hulp wil burgers met beperkingen de hand reiken. De werkelijkheid is echter dat veel burgers bekneld raken in de bureaucratie van regelingen. Dit vraagt om genoemde maatregelen, maar nog meer om een andere manier van denken: van regels naar cliënten en van bureaucratische verantwoording naar maatschappelijke effectiviteit.

De auteurs zijn partner bij het strategisch advies- en interimbureau ZorgmarktAdvies. Vandaag verschijnt hun rapport ”Integraal willen we allemaal?!” over maatschappelijke hulp.