Een aanzienlijk deel van het boek bevat kritiek op het christelijke geloof. Voor sommige mensen reden om niet te lezen. Maar voor wie wil kennisnemen van een consequente niet-religieuze wereldbeschouwing zijn weinig auteurs zo geschikt als Philipse. Hier is een filosoof die zijn vak verstaat. Achter een soepele schrijfstijl gaat een grote denkkracht schuil. Hij is pas tevreden met „uiterst nauwkeurige formuleringen die ook uit literair en stilistisch oogpunt aanspreken.” Hij streeft bovendien naar „belangeloze waarheidsvinding.” Van gevoeligheden trekt hij zich daarom weinig aan: monarchie, theologie, immigratie, darwinisme, Tsjetsjenië, onderwijsvrijheid – Philipse geeft er zijn scherpe maar altijd beargumenteerde visie op.Philipse plaatst christelijke politici voor een dilemma. „Enerzijds kan men menen dat een politicus in een pluriforme samenleving, hoezeer hij ook bewogen wordt door een bepaalde godsdienst, zijn politieke standpunten altijd toereikend moet ondersteunen met argumenten die een gewicht in de schaal kunnen leggen voor opponenten met een andere levensbeschouwing.” Anderen vinden dit een niet te verdedigen restrictie voor democratische politici. „Waarom zouden zij niet als argument mogen inbrengen wat hen werkelijk beweegt?” Wie voor de laatste optie kiest, moet duidelijk zijn over zijn inspiratiebronnen. In geval van een christenpoliticus is dat de Bijbel. Maar, zo stelt Philipse, het ontvangen van openbaringen is „een notoir onbetrouwbare kenbron.” Hetzelfde doet Philipse met betrekking tot moraal. Het Nieuwe Testament „kan niet gelden als valide bron voor morele inzichten.” „De verlichte christen zal sommige waarden en normen overnemen uit zijn heilige boek en andere niet. Maar dat betekent dat hij kennelijk zelf over een beter criterium voor normen en waarden beschikt dan een vermeende openbaring.” Ook aangaande de opstanding van Christus komt hetzelfde argument terug. De Bijbel geeft te weinig bewijsmateriaal om te geloven dat Christus uit de dood is opgewekt.

Philipses kritiek richt zich dus op kennistheoretische overwegingen, op de rol van openbaring. Kan deze ons kennis verschaffen? Zijn eigen positie geeft hij weer met de Schotse scepticus David Hume: „Een wijs mens laat de kracht van zijn overtuiging afhangen van het bewijsmateriaal.” Op het eerste gezicht is dit vanzelfsprekend, maar er zit een adder onder het gras. Voor Hume en Philipse is bewijsmateriaal per definitie empirisch van aard. Dat wil zeggen: echt bewijs is slechts dankzij de zintuigen te verkrijgen. In mijn binnenkort te verschijnen boek „Er is geen God en Philipse is zijn profeet” geef ik dan ook aan deze vooronderstelling veel aandacht.

Een boek als dit helpt te onderscheiden tussen hoofdzaken en bijzaken. Wezenlijk blijkt de vraag te zijn naar de betrouwbaarheid en de relevantie van de christelijke openbaring. Slechts wie gegrond kan geloven in openbaring, kan overtuigd zijn van de opstanding van Christus, van de algemene geldigheid van de moraal en hoeft zich niet te schamen voor een christelijk geluid in het politieke debat.

Ten tweede leert het boek waar onze samenleving terecht zal komen als seculiere denkers gehoor vinden. En ze vinden gehoor, blijkens de uitslag van de laatste verkiezingen. Ooit stelde C. S. Lewis dat je de kracht van je tegenstander leert kennen door hem te bestrijden, niet door onder elkaar erover te praten. Het tijdperk van de liberale tolerantie is waarschijnlijk bijkans voorbij. Al te lang hebben we als gereformeerde gezindte van die tolerantie geleefd. Nu komt de tijd dat we rekenschap moeten gaan geven van de hoop die in ons is. Kunnen we dat?

Filosofische polemieken, Herman Philipse;uitg. Bert Bakker, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 3513 502 4; 174 blz.; € 19,95.