Von Zinzendorf geloofde in oecumene
De gekoesterde idee van de Hernhutter Broedergemeente als was zij de voortzetting van de vijftiende-eeuwse Boheemse Broederuniteit is een mythe, stelde dr. Paul Peucker dinsdag in de lezing die hij hield aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam.
Wereldwijd en ook in Nederland vierde de Broedergemeente in 2007 haar 550-jarig bestaan. De hernhutters danken hun naam aan het Duitse plaatsje Herrnhut, dat in het begin van de achttiende eeuw op een landgoed werd gebouwd door uit Bohemen en Moravië gevluchte protestanten. Hun gastheer en leider was graaf Nikolaus von Zinzendorf. De gemeenschap ging zichzelf beschouwen als de voorzetting van de bijna uitgestorven Boheemse Broederuniteit, een vroege reformatorische beweging.Historici plaatsen de laatste jaren vraagtekens bij deze vermeende continuïteit, zei dr. Peucker gisteren. Ze zijn niet de eersten. De kerkenraad van Amsterdam verklaarde al in 1738 bij de hernhutters „niets in en by hen te vinden, dat sweemt, of naar de Lere of naar de Practyk van oprechte Boheemse Broederen.”
Terecht, vindt dr. Peucker – geboren in Zeist en als historicus en archivaris verbonden aan het Moravian College in Bethlehem, Pennsylvania (VS). De theologie van de Broederuniteit en de hernhutters, alsook de „fenomenen” zelf, zijn niet met elkaar te vergelijken.
„Net als andere piëtistische groepen geloofde de gemeenschap dat de kerk was afgedwaald van haar oorspronkelijke idealen en wilde zij terugkeren naar de oorsprong van het christendom.” Dat verklaart volgens Peucker de gevoelde verbondenheid van de hernhutters met de Broederuniteit, die hetzelfde ideaal nastreefde.
De houding van Von Zinzendorf ten aanzien van de „Moravische identiteit” van zijn kerk was tweeslachtig, aldus dr. Peucker. De graaf kon een ‘nieuwe’ identiteit om (kerk)politieke redenen goed gebruiken. Maar zijn idealen gingen verder dan enkel beschermheer zijn. Hij wilde christenen uit verschillende kerkelijke richtingen bijeenbrengen. „Voor hem was de Broedergemeente dus een groter, oecumenisch geheel, waarbinnen de Moravische Broeders slechts een afdeling vormden, naast broeders en zusters van luthersen, gereformeerden of anderen huize.”
Dr. Peucker noemde de Broedergemeente een succesvolle internationale opwekkingsbeweging. „Voor het godsdienstig establishment van die tijd vormde zij een nachtmerrie.”
Het is misleidend, vindt dr. Peucker, om de hernhutters een „buitenlandse kerkelijke groep” te noemen. „Hun voertaal mag dan wel Duits zijn geweest, de samenstelling en het trans-Atlantische netwerk maken deze groep tot een heuse Europese vroomheidsbeweging.”
