Koningin Elizabeth, de Queen Mum, hield veel van haar kleinzoon prins Charles. Zij waren beide buitenmensen en begrepen elkaar.Opmerkelijk is het hoeveel haar leven wegheeft van dat van de eerste vrouw van prins Charles, prinses Diana. Elizabeth (1900-2002) groeide net als Diana buiten de grote stad, buiten Londen, op. Beiden kwamen uit de hoge adellijke kringen. Beiden verloofden zich met een prins van koninklijken bloede.

Elizabeth moet daarom hebben begrepen wat Diana meemaakte toen zij van adellijk meisje op de achtergrond opeens volop in de schijnwerpers kwam te staan. De populariteit van beiden rees na hun huwelijk naar grote hoogte. Koningin Elizabeth „opende met haar glimlach de weg naar de harten van mensen”, zo schreef een Nieuw-Zeelandse krant tijdens een reis van haar door het land.

Dan stopt de parallel, omdat het huwelijk van Charles en Diana helemaal ontspoorde en uitmondde in een straatgevecht via de media. Voor die huwelijksrel heeft de koningin-moeder nooit begrip kunnen opbrengen, stelt William Shawcross in ”Queen Elizabeth. The Queen Mother. The official biography”. Het conflict tussen Charles en Diana is min of meer langs haar heengegaan, stelt hij. Elizabeth heeft de platvloerse ruzie tussen haar twee kleinkinderen geen plaats kunnen geven. Zoiets kon toch niet gebeuren in haar –koninklijke– familie.

In de tijd van haar jeugd bleven strubbelingen binnen de koninklijke familie opgeborgen achter de paleisdeuren. Shawcross noemt koningin Elizabeth niet voor niets de laatste Windsor die leefde als een echte vorstin in de stijl van koningin Victoria: pracht, praal en het volk op afstand.

Toch hebben de Britten weinig moeite met die houding gehad, schetst Shawcross. Koningin Elizabeth kon met mensen omgaan, had charme en toonde belangstelling voor de nood en het verdriet van haar onderdanen.

De basis voor die opstelling legde zij samen met haar man tijdens de Tweede Wereldoorlog. Samen traden zij onverschrokken op. De zware beschietingen van Londen waren geen reden voor koningin Elizabeth en koning George VI om de stad te verlaten of naar Canada te vertrekken. Integendeel, steeds opnieuw kwamen zij poolshoogte nemen op plaatsen waar de explosies hun verwoestende werk hadden gedaan.

De foto’s van de koning en koningin tussen de puinhopen gingen heel Engeland door. Verhalen over het sobere leven in de beschadigde paleizen –ook de Windsors zaten op rantsoen– deden veel Britten goed, zo schrijft Shawcross in zijn lijvige boek over de koningin, waarvoor hij alle medewerking van de huidige koningin Elizabeth, dochter van de hoofdpersoon, kreeg.

De plaats van God in de oorlog was een thema waar de vorstin veel over nadacht. Zij stemde volgens Shawcross in met de visie dat „uit al het gruwelijke kwaad Hij iets goeds aan het creëren is.”

Zij correspondeerde in deze tijd veel met Edward Woods, de bisschop van Lichfield, over de vraag hoe de invloed van het christendom in de maatschappij versterkt zou kunnen worden, in het bijzonder middels het onderwijs. Het is een thema dat voor de vorstin vooral rond de Tweede Wereldoorlog belangrijk is, verderop in de biografie komt het veel minder terug.

Elizabeth Angela Marguerite Bowes-Lyon wordt op 4 augustus 1900 geboren. In welke plaats is niet met zekerheid te zeggen. De bronnen spreken elkaar tegen.

Eén ding is duidelijk: haar bedje is gespreid. Haar vader is Claude George Bowes-Lyon, de veertiende graaf van Strathmore en Kinghorn.

In de biografie lijkt het soms alsof Elizabeth een eenvoudig Schots meisje is dat het bijzonder treft en met een prins trouwt. Dat beeld doet geen recht aan de werkelijkheid: Elizabeth groeit op in de hoogste adellijke kringen van Groot-Brittannië. Delen van het jaar woont de familie –Elizabeth is de negende van de tien kinderen– in Londen en dus dicht bij het hof.

De Eerste Wereldoorlog trekt een zware wissel op de familie Bowes-Lyon. Op haar Schotse kasteel worden gewonde militairen opgevangen en Elizabeth verliest broers in de strijd.

Begin jaren twintig wordt zij ‘ontdekt’ door prins Albert, de tweede zoon van de dan regerende koning George V. Ze vormen een hecht koppel. Shawcross: „Zij heeft de hertog van York (prins Albert – WH) gegeven waar die altijd naar uitzag. Als zijn vrouw heeft zij zich aan hem toegewijd. Zij heeft het voor hem mogelijk gemaakt zich te ontwikkelen van een onzekere jongeman naar een actief en effectief werkend lid van de koninklijke familie. Zij gaf hem zelfvertrouwen en verbeterde zijn omgang met mensen. Zij hielp hem zijn temperament onder controle te houden en zijn gestotter te overwinnen.”

In 1923 trouwen de twee. Zij beleven aanvankelijk rustige jaren in de schaduw van de troon. „Hun liefde was zo diep.” Zij krijgen twee kinderen: Elizabeth (1926), de huidige Engelse koningin, en Margaret (1930). Voor de jonge moeder is het zwaar haar kinderen in Engeland achter te laten terwijl zij zelf lange, verre reizen moet maken.

In 1936 wordt de rust verstoord. Koning George V sterft en Alberts vrijgezelle broer komt op de troon als koning Edward VIII. De problemen beginnen als Edward een relatie aangaat met de gescheiden Amerikaanse Wallis Simpson. Het is ondenkbaar dat de koning met haar trouwt. Toch wil hij dat. Na een diepe crisis treedt hij terug als koning.

Opeens staan Albert en Elizabeth vooraan. Elizabeth omschreef dat als een „verschrikkelijke verrassing” in de negatieve zin van het woord en als „een klap in het gezicht” van haar man. Vooral voor hem is het een schok, maar met de steun van Elizabeth –zij is opeens koningin– redt koning George VI het wonderwel.

George VI regeert vijftien jaar, in een periode waarin Hitler de wereld in brand zet. In 1951 sterft de koning aan longkanker. Het is een grote slag voor koningin Elizabeth, vanaf dan Queen Mother of koningin-moeder. Vijftig jaar zal zij weduwe zijn.

Haar leven vult zij met een grote inzet voor de vele stichtingen, verenigingen en fondsen waarvan zij beschermvrouwe is. Een aantal grote reizen naar onder meer Canada volgt. Waar zij kan, staat zij haar dochter, koningin Elizabeth, terzijde.

Paarden, bloemen en honden blijven de koningin-moeder boeien. Zo ook het door haar aangekochte –geldverslindende– kasteel in het uiterste noorden van Schotland.

Haar levenshouding blijft die van een vorstin: een grote staf, luxe en comfort. De kosten die dat met zich meebrengt, zijn ook voor haar uiteindelijk te hoog, zodat haar dochter moet ingrijpen. „Zij leefde nog in een andere wereld”, stelt Shawcross in zijn prachtige boek, dat ook veel onbekende foto’s bevat.

Koningin Elizabeth was conservatief in alles, ook in de politiek. Shawcross: „Ze hield ervan dingen bij het oude te laten. Het Engeland waarin zij opgroeide was als een huis gevuld met gebruikelijke en geliefde rituelen.”

Die houding heeft er volgens de biograaf mogelijk toe geleid „dat de hervorming van het hof die altijd nodig is om bij de tijd te blijven, is vertraagd. Daar staat tegenover dat haar ongekend grote populariteit eraan heeft bijgedragen dat de kritiek op de monarchie minder scherp was.”

Mede n.a.v. ”Queen Elizabeth". The Queen Mum. The official biography”, William Shawcross;
uitg. Pan Macmillan, Londen, 2009; ISBN 9781405048590; 1096 blz.; € 33,99.