De rooms-katholieke theoloog herinnert aan de pauselijke encycliek ”Pacem in terris”, die veertig jaar geleden het licht zag. Hij verwacht dat binnen afzienbare tijd een aangepaste versie van het document zal verschijnen. Dit geschrift zal ook ingaan op de reeds in de zestiende eeuw gehanteerde motivatie achter aanvallend of verdedigend militair geweld. „Dit zal ook in oecumenische richting tot hernieuwde bezinning leiden”, meent de bijzonder hoogleraar, die mede namens Pax Christi werkzaam is aan de theologische faculteit in Tilburg.

Van Iersel veronderstelt dat er aan de vooravond van een oorlog soldaten zouden kunnen zijn met gewetensbezwaren. Hij roept kerken op de discussie over de morele vrijheid van tot hun genootschap behorende militairen te actualiseren. De theoloog voelt zich ten aanzien van zo’n oorlog aangetrokken tot het Britse standpunt. „Dat moet kunnen.”

Een dag voor de bijeenkomst publiceerden de grote protestantse kerken als standpunt dat een aanval op Irak in de huidige situatie niet valt te rechtvaardigen.

De hoogleraar wijst erop hoe de nazi’s erin slaagden het ethisch besef terug te dringen naar de privé-sfeer. Hij waarschuwt dat dit vandaag nog steeds kan gebeuren. De postmoderne cultuur doet mensen moraal en ethiek als een particuliere kwestie beschouwen. Wie het idee koestert dat zij thuishoren in de publieke kring, staat alleen.

Het huidige denken kenmerkt zich volgens Van Iersel door ethisch relativisme en subjectivisme. Ieder moet zelf maar uitmaken wat hij goed of kwaad vindt. De discussie die daarover plaatsheeft, gaat meer over het feit dat er normen en waarden moeten zijn dan over de inhoud daarvan.

Neurenberg maakt duidelijk, aldus Van Iersel, dat ethiek een plaats moet ontvangen in het beroepsmatig handelen van mensen die actief zijn binnen de krijgsmacht. Ondergeschikten dienen in het leger de keuzes van hogergeplaatsten uit te voeren. Dat kan gewetensvol handelende mensen ertoe brengen ethische vragen te stellen.

De theoloog is van mening dat militairen zich geconfronteerd kunnen zien met diverse zogenoemde legitimatieproblemen. Een van de daarbij ter sprake komende vragen is of ze aan het begin staan van een godsdienstoorlog. Van Iersel acht het gelukkig dat de kerken een boodschap hebben afgegeven die dat idee tegenspreekt. Dat gebeurde onder andere eind februari tijdens een bijeenkomst in Amsterdam van de Raad van Kerken en de Stichting Islam en Burgerschap.

Overigens bepleit de hoogleraar praktische maatregelen om militairen steun te bieden. Zo vraagt hij aandacht voor gesprek tijdens terugkomdagen, voor het contact houden door mensen uit de gemeente via brieven en voor meer aandacht voor het in eigen land blijvende gezin.

Tevens oppert hij de mogelijkheid van een soort uitzending in kerkelijk kader, waarvan ook sprake is bij mensen die in de zending gaan werken. Mede om deze betrokkenheid aan te moedigen, verschijnt nu een herziene versie van de reeds tien jaar geleden geschreven brochure.

Dr. B. Plaisier wijst er na het in ontvangst nemen van een eerste exemplaar van het geschrift op dat deze dag de geur heeft „van de angst en vrees die ons allen omgeeft op de drempel van een oorlog.”

De scriba van de Samen op Weg-kerken herinnert eraan hoe de generale synode vorig jaar over humanitaire interventie heeft gesproken. Toen kwam ook de vraag aan de orde naar pastoraat onder uitgezondenen en achterblijvers. Hij ziet het nu gepresenteerde materiaal als antwoord daarop.

Ook ds. W. in ’t Hout van het Veteraneninstituut te Doorn bepleit dat predikanten en pastores zich bewust dienen te zijn van de pastorale problematiek. Weliswaar ervaart de grootste groep militairen uitzending als verrijkend. De horizon verbreedt zich, ze waarderen het leven anders dan voorheen. „Eén op de vijf van de meer dan 150.000 veteranen in Nederland lijdt echter aan posttraumatische stressstoornis”, zo vertelt hij, daarbij de symptomen van die kwaal schetsend. „In een aantal gevallen is er zelfs sprake van de neiging tot suïcide. Maar ook depressiviteit, agressiviteit en alcoholmisbruik zijn aan de orde. Goedbedoelde adviezen in de zin van „sterkte”, of „doe maar rustig aan” schieten te kort. Pastores moeten samen met de mensen zoeken naar adequate hulp.” ”De geur van oorlog” bevat tal van adressen waar mensen met beschadigingen kunnen aankloppen.

Luitenant-generaal A. P. P. M. van Baal, die het woord zou voeren over de vraag of Nederland een pacifistisch land is, laat het kort voor het begin van de studiemiddag afweten. Zijn aanwezigheid blijkt vereist in het Haagse circuit.