Afgelopen januari bezocht ik een conferentie voor predikanten in Engeland. Een van de sprekers ging op een gegeven moment in op de vraag: „Waarom zijn de Engelsen ermee gestopt om naar de kerk te gaan?” In het beantwoorden van die vraag haalde hij de historicus Michael Watts aan.Deze Michael Watts heeft 670 getuigenissen onderzocht van mensen die in de negentiende eeuw bij de evangelicals tot bekering zijn gekomen. Daaruit bleek dat de hoofdreden waarom deze mannen en vrouwen zijn ingegaan op de boodschap van het Evangelie angst was: angst voor de dood, angst voor het oordeel, angst voor de hel. Deze angst was in het bijzonder een sterke kracht in gemeenschappen van mijnwerkers en vissers, die als broodwinners voortdurend werden blootgesteld aan gevaar en… plotselinge dood.

Vanaf 1880 is de kerkverlating op gang gekomen, onder invloed van de theorie van Darwin en de Hogere Schriftkritiek (liberale theologie). Daarover schrijft Watts het volgende (vertaling OL): „Het liberale christendom heeft de kerken niet voller gemaakt, het heeft ertoe geleid dat zij zijn leeggelopen. Door gas terug te nemen op de leer van het toekomstige oordeel, door het vuur van de hel te doven, hebben Engelse christenen overboord gegooid wat in de eerste helft van de negentiende eeuw hun meest effectieve argument was geweest voor het winnen van mensen voor het geloof.” (…)

Het voorgaande valt ons waarschijnlijk rauw op ons dak. Vooral wat deze historicus zegt over de reden waarom veel mensen in die tijd tot geloof kwamen, namelijk de angst om verloren te gaan. Heel wat keren heb ik mensen in onze tijd horen zeggen dat het verkeerd zou zijn om mensen bang te maken voor de hel en dat het verkeerd is wanneer mensen uit angst tot geloof komen. Ik meen dat ik dat vroeger zelf ook wel heb gezegd.

Maar toch, als het waar is dat mensen voor eeuwig verloren gaan zonder Christus, is het dan verkeerd om mensen daarop te wijzen, opdat zij daar bang voor worden? Als het waar is dat je vanaf een hoge berg 300 meter naar beneden kunt vallen, is het dan verkeerd om mensen daarop te wijzen, opdat zij ervoor zorgen dat dat niet zal gebeuren? Is het verkeerd om bang te zijn voor een hoogte die je je leven kan kosten? Sommige angsten zijn toch reëel en hebben toch een heel positieve uitwerking?”

De eerste christenen spraken niet alleen door hun sterven, maar ook door hun léven, schrijft L. van der Tang in De Wachter Sions (orgaan van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland). Hoe is dat nu?

„Hoe is het met ons leven gesteld in onze kerkelijke gemeenten? Kunnen we zeggen dat zonden zoals incest en overspel onder ons niet gevonden worden? Kunnen we zeggen dat dronkenschap bij ons afwezig is? Kunnen we zeggen dat het ons niet gaat om geld, eer en aanzien? Vallen wij op door onze nederigheid en eenvoudigheid? Bekommeren wij ons, meer dan anderen, om hen die in nood zijn en blinken wij uit door liefdadigheid te betonen? Ik vrees dat we op al dergelijke vragen nee moeten antwoorden! We zijn nauwelijks meer van de moderne heidenen te onderscheiden. We zijn de wereld in vrijwel alle opzichten gelijkvormig geworden, en laten ons nauwelijks belemmeren om volop mee te doen. We bekommeren ons nog nauwelijks om Zijn Naam en Koninkrijk. We liggen niet wakker van nationale zonden, zoals abortus, en hebben de strijd hiertegen uitbesteed aan organisaties zoals Schreeuw om Leven en Pro Life. Wij beperken onze bijdrage veelal tot het invullen van acceptgiro’s.

Zou dit geen verklaring zijn voor het feit dat de kerk in de eerste eeuwen wel bloeide, en het getuigenis van de kerk vandaag zo krachteloos is geworden? Wij behoren het zout der aarde te zijn. Echter, „…indien nu het zout smakeloos wordt, waarmede zal het gezouten worden? Het deugt nergens meer toe dan om buitengeworpen en van de mensen vertreden te worden” (Matth. 5:13b).