Media hebben een grote invloed in onze samenleving. Ze veranderen niet alleen de manier waarop we informatie tot ons nemen, maar ook de manier waarop we als mensen met elkaar omgaan. Dit kan niet anders dan ook een effect hebben op de wijze waarop kerken en christelijke organisaties in de samenleving aanwezig zijn.In de verzuilde samenleving wierpen kerken en organisaties zich op als zenders die een boodschap hadden voor de samenleving als geheel. Daarbij werd gebruikgemaakt van media zoals kranten, tijdschriften, radio en televisie. Allemaal media die vanuit een centraal punt informatie verspreiden en waarin er in hoge mate eenrichtingsverkeer is tussen zender en ontvanger.

Door toename in het zenderaanbod en de komst van internet en sociale media verandert het medialandschap echter drastisch. Het accent verschuift van zender naar ontvanger. Of beter gezegd, het wordt steeds moeilijker te onderscheiden wie nu zender en wie ontvanger is. Ontvangers zijn niet langer passieve mediaconsumenten, maar leveren ook zelf actief een bijdrage in het media-aanbod. Bovendien moeten de traditionele zenders steeds nadrukkelijk aansluiten bij de leefwereld van de ontvangers, willen ze gehoord worden in de grote diversiteit aan stemmen.

Deze schets van het nieuwe medialandschap is niet iets van een verre toekomst, wanneer Facebook, Hyves, Twitter en LinkedIn gemeengoed zijn geworden en er zich waarschijnlijk weer allerlei nieuwe mogelijkheden hebben aangediend. Het is de realiteit waarin we vandaag de dag leven. Het gaat hier bovendien om een veranderingsproces dat zich niet alleen online, maar ook offline voltrekt. Zelfs als je niet van nieuwe media gebruikmaakt, merk je de gevolgen ervan om je heen. Mensen kiezen zelf de netwerken uit waarin ze willen participeren en doen alleen mee als ze een actieve inbreng kunnen leveren.

Kerken en christelijke organisaties moeten zich er gedegen van bewust zijn dat mensen steeds minder denken in termen van afgesloten gemeenschappen waarvan ze lid zijn en van geboorte bij horen. Ze denken steeds meer in termen van groepen van gelijkgezinden die zich rondom een bepaald thema of een bepaald ideaal met elkaar verbonden weten.

Soms zetten ze zich een tijdlang in, andere keren haken ze af of houden ze zich meer op de vlakte. Maar als ze zich inzetten, doen ze dat ook met volle overgave. Media blijken niet, zoals lange tijd gedacht werd, alleen maar voertuigen van individualisering te zijn, maar kunnen juist ook nieuwe vormen van gemeenschap stimuleren.

Ik denk dat het vandaag de dag essentieel is dat kerken en christelijke organisaties bereid zijn om te leren van de nieuwe vormen van samenleven die zich op internet en met name binnen sociale media aftekenen. Niet meedoen is geen optie. Iedere tijd opent weer nieuwe wegen om aan het gemeenschappelijk geloof in Jezus Christus vorm te geven. In de tijd van de massamedia werd dat gedaan door christelijke organisaties en zuilen op te richten. Vandaag de dag moeten daarvoor weer andere vormen gevonden worden.

Niet in je eentje

De vorming van nieuwe gemeenschappen op internet geeft bovendien aan kerken en christelijke organisaties de mogelijkheden om opnieuw te doordenken wat het is om, zoals het van oudsher heet, een vergadering van gelovigen te zijn. Dat is een dynamische gemeenschap van mensen die zich rond het Woord verzamelt.

Tegelijkertijd moeten we beseffen dat de gemeenschap der heiligen meer is dan een netwerk waaraan je je al dan niet een tijd lang verbindt. Geloven doe je niet in je eentje en ook niet alleen voor een bepaalde fase in je leven. Je bent deel van een wereldwijde geloofsgemeenschap die de eeuwen doorstaan heeft.

Wezenlijk voor de positie van kerken en christelijke organisaties in het huidige medialandschap is echter wel dat het ”in de wereld, maar niet van de wereld zijn” opnieuw wordt doordacht. In plaats van een zendermodel waarin kerken en christelijke organisaties een woord voor de wereld hebben, is het nu van belang om de ontvangerskant te benadrukken. Hoe kunnen we plekken creëren waarin gelovigen en zoekers samen leren hoe ze kunnen afstemmen op de boodschap van Christus?

Kerken en christelijke organisaties moeten met andere woorden niet alleen van binnen naar buiten, maar ook van buiten naar binnen leren denken. Ze moeten met zoekers en ongelovigen in gesprek, om ook zelf weer de unieke betekenis van het Evangelie te verstaan en de aantrekkingskracht daarvan te ervaren.

De auteur is lector religie in media en publieke ruimte aan de Christelijke Hogeschool Ede. Dit artikel is een verkorte versie van de lezing die hij vrijdagmorgen gaf op het Paascongres van de gereformeerde studentenverenigingen.