Afgelopen oktober kwamen de eerste geruchten over een wijziging in Ruslands zogenaamde ”wet op gewetensvrijheid” in de media. Sinds de val van de Muur in 1989 gaf Rusland alle kerken in het land redelijk veel ruimte, maar de nieuwe wet zal daar verandering in brengen.De wet stelt drie dingen: in de eerste plaats mogen jongeren niet deelnemen aan godsdienstoefeningen zonder schriftelijke toestemming van de ouders, ten tweede wordt het verboden om zonder registratie als gemeente samen te komen en ten derde worden alle zendingsactiviteiten zonder vergunning verboden, als de wet wordt aangenomen.

In de praktijk zal alleen de Russisch-Orthodoxe Kerk als geregistreerde kerk worden aanvaard, zo vrezen diverse baptistische groeperingen. Zij bezien de nieuwe wet met argusogen. De secretaris van de Russische Unie van Evangelicale Christenbaptisten (RUECB), William Yoder, riep de 1750 bij de unie aangesloten gemeenten in oktober op tot vasten en gebed en schreef een felle brief aan president Medvedev. „De geplande wetgeving staat op gespannen voet met de rechten van de mens”, aldus Yoder. „Met de geplande veranderingen zal godsdienstvrijheid nog slechts op papier bestaan.”

De baptisten vrezen een herhaling van taferelen van vóór het ineenstorten van de Sovjet-Unie. De eerste bepaling van de wet kan bijvoorbeeld een handig middel zijn om niet-geregistreerde kerken dwars te zitten, schrijft Yoder. „Kwaadwillenden kunnen jongeren naar een kerkdienst sturen, om vervolgens de kerk te laten bekeuren voor hun aanwezigheid: een handige en voordelige manier om de kerk te ruïneren en het budget van de stad wat aan te vullen.”

Eerder deze maand meldde stichting Friedensstimme de zorgen van de Russische baptisten te delen. De stichting ondersteunt het evangelisatiewerk van lokale gemeenten van niet-geregistreerde baptisten. Het leidinggevend orgaan van deze baptisten sprak in alarmerende bewoordingen over de ontwikkelingen en deed een appel tot gebed en waardig protest. Friedensstimme luidde daarop ook in Nederland de noodklok en startte via haar schrijfgroepen en website een protestactie.

Woordvoerder Peter van den Dool wijst erop dat in de grondwet van Rusland is verwoord dat de staat geen voorkeur zal uitspreken voor enige religie. „Maar de lobby van de Orthodoxe Kerk zorgt er wel voor dat die kerk sterk bevoordeeld gaat worden”, aldus Van den Dool. „Het gaat in deze kwestie principieel om de vrijheid van belijden.”

Intussen is nog niet duidelijk wanneer de wet besproken zal worden. Het amendement op de godsdienstwet stond op de site van de Russische overheid, maar is er inmiddels weer vanaf. Friedensstimme wil zich „zolang het dag is” inzetten om invoering van de wet te voorkomen, aldus Van den Dool. „Als de wet aangenomen wordt, zal de stichting zich moeten bezinnen op haar koers. De Russische niet-geregistreerde baptisten willen het Evangelie blijven verkondigen, volgens de opdracht van de Heere Jezus. Wij staan hier vanuit onze visie achter. Maar hoe dat onder de nieuwe wet zou moeten, weten we nog niet.”

Registreren is geen optie, aldus Van den Dool. „Daarvoor liggen de herinneringen aan het communistische tijdperk nog te vers in het geheugen. Bij registratie licht je als kerk je volledige doopceel. Registratie betekent overheids­inmenging.”

Er klinkt echter ook een ander geluid. De Nederlander Jacob Spaans is deken van de Oud-Katholieke Kerk, die zij aan zij staat met de Russisch-Orthodoxe Kerk in onder meer de afwijzing van het primaat van de paus. Hij reageert kritisch op zorgen over de wet. De wet staat volgens hem in het kader van het weren van ontwrichtende sekten. In Rusland en andere landen waar de oosters-orthodoxe kerken vanouds een belangrijke plaats hebben, zag hij met eigen ogen „hoeveel kwaad het werk van zendelingen uit met name de Verenigde Staten aanricht in hechte orthodoxe dorpsgemeenschappen.”

De evangelicale of charismatische organisaties hebben veel geld en maken daar goed gebruik van, aldus Spaans. „Met kraaltjes en spiegeltjes worden vooral de jongeren weggelokt. Dat werkt heel frustrerend voor hun ouders.” Een orthodoxe leidsman liet Spaans eens zijn kerkgebouw zien, waarin voorheen ongeveer de voltallige dorpsbevolking gezamenlijk bijeenkwam. „Nu zit de helft verderop. Ze zingen in een mooi gebouw Johannes de Heer.”

De Russisch-Orthodoxe Kerk wil haar land „oprecht dienen” door de eenheid te bevorderen, zo analyseert de deken uit Aalsmeer. Maar zendelingen van buitenlandse kerken verstoren de moeizame opbouw. „De Russisch-orthodoxe kerken hebben verschrikkelijke tijden meegemaakt en proberen met veel moeite de geleden schade te herstellen. Laten dan buitenlandse sekten geen misbruik gaan maken van de onwetendheid van de bevolking en de situatie waarin de landskerken uit de voormalige Sovjet-Unie zijn geraakt.” Zending onder christenen „kan echt niet”, vindt Spaans. „Je schiet niet onder andermans duiven.”

Peter van den Dool zegt de geluiden van Spaans wel te herkennen. „Er zijn honderden groepen actief, onder andere uit de Verenigde Staten en Korea. De Russisch-Orthodoxe Kerk is niet blij met de huidige liberale godsdienstwetgeving waardoor deze groepen de ruimte krijgen.”

Maar ook de niet-geregistreerde baptisten bekijken deze groepen kritisch, zegt Van den Dool. „De baptisten zijn al 200 jaar in Rusland, maar vallen, zolang ze zich niet laten registreren, samen met de charismatische groepen uit Amerika en Korea in de categorie „buitenlandse groeperingen en totalitaire sekten”. De regering schaart de oude baptistische groepen dus onder één noemer met nieuwe radicale groepen. Daar zijn de baptisten niet blij mee.”

De charismatische groepen voeren vaak een korte, intensieve campagne, om dan zonder nazorg weer te verdwijnen, aldus Van den Dool. „Tijdens evangelisatie enkele jaren geleden kwam er iemand met een bijl naar buiten die zei dat hij zich bedrogen voelde. Er waren allerlei mooie beloften gedaan, maar er was niets van uitgekomen. En de evangelisten waren weer verdwenen. De niet-geregis­treerde baptisten dreigen de dupe te worden van deze uitwassen.”

Het is voor Nederlanders moeilijk om de kerkelijke situatie in Rusland goed te begrijpen, zegt aartspriester Grigori Krasnotsvetov van de Russisch-orthodoxe kerk in Rotterdam. „In Rusland kun je niet dezelfde regels gebruiken als in Nederland. Er zijn zo veel kerken, zo veel groepen. En de regels die er nu zijn, hoeven niet voor altijd te gelden. Het hangt ervan af wat nodig is.”

Vader Grigori was aan het eind van de jaren 80 priester in Leningrad onder Gorbatsjov. „Er was vrijheid in het religieuze leven”, zegt hij. „Toch kwamen er duizenden zendelingen uit het buitenland die probeerden mensen te bekeren. Maar naar onze mening is Rusland al een christelijk land, voor het grootste gedeelte althans. Er hoeft helemaal geen missionair werk gedaan te worden.”

Dat er veel gedoopte Russen zijn die weinig meer weten van de Russische christelijke traditie en de kerk is „ons probleem”, vindt Krasnotsvetov. „De Russisch-Orthodoxe Kerk probeert hen te bereiken, bijvoorbeeld in het leger en in de gevangenis. De Russisch-Orthodoxe Kerk kan natuurlijk leren van anderen, maar op dit punt moeten de buitenlandse kerken ons gewoon met rust laten.”

Ook de westerse kerken hebben immers een lange traditie nodig gehad om hun kerkelijk leven goed te organiseren, zegt vader Grigori fel. „Russen ervaren de inmenging van buitenlandse kerken alsof die als professoren kleine mensen iets moeten leren. Maar Russen zijn geen kleine kinderen.”