Daarmee staat in schril contrast de wijze waarop bankiers in de VS al weer volop profiteren van de crisis. In 2009 betaalden de grote banken en verzekeringsmaatschappijen maar liefst 145 miljard dollar aan bonussen. Dat is 6 procent meer dan in 2007, het jaar waarin meer werd uitgegeven aan salarissen, bonussen en opties dan ooit. De carrousel lijkt dus gewoon door te gaan.Het is daarom begrijpelijk dat president Obama deze carrousel tot stilstand probeert te brengen door het bankwezen ingrijpend te hervormen. Dit wil hij bereiken door een splitsing aan te brengen tussen algemene banken en zakenbanken.

Daarmee neemt Obama afstand van het vrijemarktmodel. Volgens dit model dient de overheid zich afzijdig te houden van de economie. Want (zo leerde Adam Smith al) het eigenbelang van op winst beluste ondernemers dient uiteindelijk het belang van allen. Maar dit model houdt te weinig rekening met het feit dat het eigenbelang van sommige marktpartijen ook grote schade aan het belang van anderen kan toebrengen. Door een scheiding aan te brengen tussen gewone banken en zakenbanken hoopt Obama dit soort negatieve effecten juist te verminderen. Samen met zijn inspanningen voor een collectief zorgstelsel laat Obama daarmee zien dat hij van mening is dat de vrijemarkteconomie in Amerika op een doodlopend spoor is gekomen. Dat getuigt van grote politieke moed.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat zich op allerlei fronten tegenmachten mobiliseren. Allereerst sprak de taal van het geld zelf: de koersen van banken gingen hard onderuit en trokken de hele beurs mee naar beneden. Het laat zien dat aandeelhouders nog steeds een buitengewoon korte tijdhorizon hebben. Maatregelen die tot doel hebben de economie op lange termijn te bewaren voor grote onevenwichtigheden worden niet gewaardeerd. Maar een nog triester voorbeeld van zo’n tegenkracht is een beslissing van het Amerikaanse hooggerechtshof. Zij bepaalde dat bedrijven in de VS voortaan ongelimiteerd fondsen mogen aanwenden om de Amerikaanse politiek te beïnvloeden. Deze ingrijpende beslissing is genomen met een meerderheid van slechts vijf tegen vier stemmen.

De reden die werd aangevoerd voor deze beslissing is dat bedrijven even goed als burgers een absoluut recht op vrije meningsuiting hebben. Het zou daarom tegen de grondwet zijn als bedrijven beperkt werden in hun beslissing om geld te besteden aan verkiezingsprogramma’s teneinde steun voor hun opvattingen te winnen. Maar feitelijk vergroot het hooggerechtshof daarmee de rol van Wall Street ten opzichte van Main Street in het democratisch proces. De vrijheid van de gewone man om via zijn stem de politiek te beïnvloeden wordt daarmee verder gemarginaliseerd.

Schade

Daar komt bij dat de maatregel ook buitengewoon schadelijk voor het algemeen belang is. Om de markt goed te laten functioneren is het immers van groot belang dat de overheid de macht heeft om de juiste kaders aan te brengen. Niet alleen met het oog op de bestrijding van negatieve externe effecten die bij de kredietcrisis zo schadelijk zijn gebleken. Maar ook om de machtsposities van grote bedrijven te breken, die juist vanwege hun grootte in staat zijn om hun concurrenten voorgoed het loodje te doen leggen en zo nog meer winstmogelijkheden te genereren. Want de effectiefste manier voor een bedrijf om zich van structurele winst te verzekeren is de concurrenten uit te schakelen. Als een politieke kandidaat plannen opvat om de economische macht van een groot bedrijf in te perken, kan zo’n bedrijf nu voortaan elk bedrag –1 miljoen, 10 miljoen of 100 miljoen– uittrekken om de politiek te beïnvloeden. Gegeven de grote gevoeligheid van Amerikaanse politici voor geld is dit de doodsteek voor de kwaliteit van VS-democratie.

De tekenen daarvan worden nu al zichtbaar. Het zorgstelsel, dat beoogt een zorgverzekering voor de talloze onverzekerde arme Amerikanen te garanderen, wordt bedreigd onder invloed van de farmaceutische industrie en Amerikaanse Kamer van Koophandel, die vorig jaar maar liefst 164 miljoen dollar aan politieke beïnvloeding besteedden. Ook voor machtige banken doen zich nu allerlei interessante mogelijkheden voor om de bankenplannen van Obama te saboteren.

Afnemen

Het is triest om te moeten constateren dat met het vrijmaken van de rol van het grote geld in de Amerikaanse politiek niet alleen de vrijheid van Main Street wordt uitgehold ten behoeve van Wall Street, maar ook de kans op duurzaam economisch herstel. Met een democratie die verwordt tot dollarcratie zal de dollar verder aan kracht inboeten.

De auteur is hoogleraar economie, onderneming en ethiek aan de Universiteit van Tilburg. Reageren aan scribent?goedbekeken@refdag.nl