De deur van het wereldwijde web kan niet op een kier blijven staan; iedere minimale opening is een belofte in de richting van volledige opening. Met deze optimistische gedachte ging de Amerikaanse internetgigant google.com in 2006 de Chinese markt op. Met de creatie van google.cn, een zoekmachine in het Chinees en met het hoofdkantoor in Peking, boog Google voor de eisen die de Chinese overheid eraan verbond: alleen gefilterd internet mocht worden aangeboden. Concreet betekende het dat tal van politiek ongewenste termen, namen en documenten moesten worden geblokkeerd, en dat ongewenste websites als die van Amnesty International en andere mensenrechtenorganisaties werden verboden.„We deden in 2006 mee”, schreef Googletopman David Drummond deze week in zijn blog waarin hij „de herziening van Googles activiteiten in China” aankondigde, „omdat we vonden dat meer toegang voor Chinese burgers op internet altijd beter is dan blijvend beperkte toegang. Dat woog op tegen de beperkingen die we moesten accepteren.”

Er speelde vast nog iets mee. Namelijk dat China de meest dynamische internetmarkt ter wereld is, met een enorm potentieel aan klanten. Tot 2000 was internet er nog volstrekt onbekend; negen jaar later bedroeg het aantal internetters bijna 340 miljoen, een dekkingsgraad van nog slechts 25 procent (ter vergelijking: in de VS bedraagt dat al jaren meer dan 80 procent).

Smaller

Google.cn heeft inmiddels meer dan 40 miljoen vaste klanten; een dubbel aantal Chinezen zou google.cn ten minste één keer per week gebruiken. Vooral een dienst als Gmail is onder de Chinese internetters populair.

Google.cn’s marktaandeel ligt nu op bijna 33 procent. Voor de Chinese concurrent Baidu.com ligt dat op bijna 64 procent. Overigens bleef de winst die google.cn tot dusver maakte bescheiden, althans vergeleken met de winst die google.com wereldwijd maakt. De oorzaak daarvan zou zijn dat Chinezen nog betrekkelijk weinig aan e-commerce doen.

Is na vier jaar google.cn de deur naar de Chinese internetmarkt verder opengegaan? Eerder is sprake van het tegendeel: de kier dreigt juist smaller te worden. Al enkele jaren is sprake van conflicten tussen google.cn –die te liberaal zou zijn– en de Chinese staat. Vorig jaar kwam Peking met zijn Groene Damproject, waarbij computerfabrikanten verplicht werden om filtertechnieken in alle nieuwe computers te bouwen. Het plan kwam onder zware internationale kritiek te staan en werd afgelopen zomer in de ijskast gezet, maar het typeert de onverbiddelijke opstelling van Peking. Die blijkt ook uit de lange celstraffen voor diverse Chinese mensenrechtenactivisten nadat ze via internet voor hun rechten waren opgekomen. Als voorbeeld moge Liu Xiaobo dienen, die onlangs elf jaar cel kreeg voor zijn aandeel in het lanceren van Charta 08, een oproep door Chinese intellectuelen tot democratische hervormingen en het respecteren van de mensenrechten in hun land.

Voor Google barstte de bom eind vorig jaar, toen het erachter kwam dat er „op grote schaal, doelbewust en geraffineerd” was ingebroken op de harde schijven van de Googlecomputers. Volgens Google was daarbij sprake van diefstal van intellectueel eigendom en werden de Gmail-accounts van tal van Chinese mensenrechtenactivisten in de VS, Europa en China gekraakt en doorzocht. Verder zouden de computers van meer dan twintig andere grote bedrijven op gelijke wijze zijn gekraakt.

Maat vol

Onderzoek wees uit dat de dader van het Chinese vasteland kwam, en dat hij via een Taiwanese computer te werk ging. Het Amerikaanse bedrijf kan nog steeds niet bewijzen dat de Chinese staat achter de kraken zit, maar „gezien de omvang en ingewikkeldheid” van de klus acht men dat „zeer waarschijnlijk.”

Deze week kwam Google met de mededeling dat de maat vol is en dat het bedrijf niet langer censuur op google.cn zal toestaan. Verder zal met de Chinese regering worden overlegd hoe google.cn als niet-gefilterd internet onder de Chinese wetgeving kan opereren. „We beseffen dat dit kan inhouden dat we google.cn moeten sluiten”. Peking liet vrijdag weten dat het de kraken betreurt, maar dat het zal vasthouden aan de eis van „zelfdiscipline” (lees: zelfcensuur) aan internetbedrijven.

Serieus signaal

Amnesty International juichte de harde opstelling van Google uiteraard toe. Een „wake-up call voor de internationale gemeenschap” noemde Sharon Hom van Human Rights in China de Chinese Googlekraak. Het toont volgens haar aan hoe riskant zakendoen in China is. Voor de internationale gemeenschap is het inderdaad een serieus signaal. Een steeds zelfbewuster China blijkt niet van plan te zijn democratischer te worden.