De binnenstad van IJsselstein ademt een historische sfeer uit. Oude stadsmuren, grachten, kerken, historische panden, het voormalige stadhuis en een molen. Dat in veel gebouwen winkels zijn gevestigd, tast de sfeer van het stadje niet aan.De historie van IJsselstein gaat terug tot de eerste of tweede eeuw na Christus. Vorig jaar werden grafheuvels uit die tijd ontdekt. „Eerder werden al resten van enkele boerderijen uit die tijd gevonden”, zegt Bart Rietveld. Hij is voorzitter van de Stichting Historische Kring IJsselstein. „Het was een erg drassig gebied. De loop van de Oude Rijn en andere rivieren veranderde voortdurend. Mensen woonden op de oeverwallen van de huidige Hollandse IJssel. Het was eigenlijk een soort Biesbosch.”

Het gebied, waar de Bataven woonden, maakte deel uit van de Limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk, die langs de Oude Rijn liep.

Dammen

Door het leggen van dammen in de Rijn en Lek in de 12e en 13e eeuw werd de Hollandse IJssel getemd. Langzaam maar zeker werd het gebied belangrijker. Edelman Arnoud van Amstel liet er een kasteel bouwen. De oudst bekende vermelding daarvan is uit 1279. Het kasteel werd de naamgever van IJsselstein. Rietveld: „IJsselstein betekent ”Huis aan de IJssel”.” Het kasteel werd eeuwen later, in 1888, gesloopt. De gevechtstoren bleef gespaard.

De zoon van Arnoud van Amstel, Gijsbrecht, een familielid van de Gijsbrecht uit het toneelstuk van Joost van den Vondel, speelde een belangrijke rol in het verdere ontstaan van IJsselstein. Hij liet een kerk bouwen, de huidige hervormde kerk.

De kerk werd in de loop van de eeuwen enkele keren getroffen door verwoesting en brand en daarna telkens werd herbouwd. De plaatsvervangende bisschop van Utrecht wijdde het bedehuis op 22 april 1310 in.

De inwijding van de kerk is een van de redenen om 1310 te beschouwen als een belangrijk jaar voor IJsselstein. Een andere reden is dat in 1310 toestemming werd gekregen voor het houden van de economisch belangrijke jaarmarkten. Rietveld: „In 1322 wordt voor het eerst geschreven over de burgers van de stad en in 1331 over de belastingstelsels. Dat zijn belangrijke kenmerken dat IJsselstein inmiddels een stad was.”

In de loop van de tijd gaat de zeggenschap over de streek tussen IJsselstein, Benschop en Noord-Polsbroek door huwelijken over in handen van de Friese tak van de Oranjes. IJsselstein wordt een baronie. „Een baronie is een rechtsgebied. De streek bleef eeuwenlang autonoom.”

Zendmast

Die zelfstandigheid was overigens maar relatief. Omdat de Oranjes de zeggenschap hadden over IJsselstein, viel het feitelijk onder de provincies die het toenmalige Nederland vormden.

Met de komst van de Franse overheersers in 1795 verviel de zelfstandigheid van IJsselstein. „Na die tijd raakte de stad in de versukkeling. Pas na de Tweede Wereldoorlog, in de tijd van de wederopbouw, ging IJsselstein groeien.”

Hoe de plaats is gegroeid, is buiten het centrum goed te zien. Terwijl in de binnenstad maar enkele honderden panden staan, zijn daarbuiten de afgelopen eeuw duizenden huizen gebouwd. De nieuwe woonwijken staan in contrast met het oude centrum.

Het meest opvallend is wel de zendmast, net buiten de stad. Hij is met 366,8 meter het hoogste bouwwerk van Nederland. Vanwege de centrale ligging in Nederland kwamen al aan het begin van de vorige eeuw de eerste zendstations in IJsselstein. In 1961 opende koningin Juliana de zendmast. Rietveld is er trots op. „Ik ben vlak bij de toren opgegroeid. Hij hoort echt bij IJsselstein.”