Het ging mis in de tweede helft van 2001. De aankoop van het Duitse mobieletelefoonbedrijf E-Plus, mega-investeringen in UMTS-technieken (voor snel mobiel internetverkeer) in Duitsland en Nederland en de gevolgen van een ambitieuze Europese groeistrategie door de ex-bestuursvoorzitters Wim Dik en later Paul Smits deden KPN zo goed als de das om. Resultaat: een schuldenlast van 22,8 miljard euro.

Ex-minister Wijers, toen bedrijvendokter bij de Boston Consulting Group, had niet veel tijd nodig om KPN -met de van het post- en pakketjesconcern TGP overgekomen topman Scheepbouwer- van advies te dienen. „Toen het nog goed ging, is er minder op de kosten gelet. Het meeste geld ging op aan internationale expansie. Daardoor zijn er nu geen financiële reserves. KPN zou serieus risico lopen als kostenreducties al niet in 2002 worden gerealiseerd.”

Scheepbouwer pakte die taak voortvarend op. Meest in het oog springend waren de massaontslagen: 5280 arbeidsplaatsen op de tocht, waarbij meer dan 3000 mensen gedwongen op straat kwamen. „Vorig jaar was een jaar van pijn en emoties.” Verder liet KPN de Europese gedachte los. Allerlei niet-kernactiviteiten -onder meer in Oost-Europa- werden in de etalage gezet. Nederland, Duitsland en België zijn nu de markten waarop het moet gebeuren, met vaste netdiensten, mobiele telefonie en wat het concern ”business solutions” noemt.

Het „overgangsjaar 2002” heeft veel energie opgeslokt, vindt Scheepbouwer, die maandag een recordverlies -„afschuwelijk groot”- van 9,54 miljard euro mocht meedelen. „Er is veel afgebouwd.” Maar met het verlies -met daarin allerlei eenmalige afwaarderingen- lijkt de ergste pijn ook wel geleden. De schuldenlast komt dit jaar naar verwachting uit tussen de 10 en 11 miljard euro en operationeel draait het concern heel behoorlijk. „Daar zijn we trots op.” Over dit jaar verwacht Scheepbouwer zelfs een winst voor belasting van 1 miljard euro. Aangezien KPN verliezen uit het verleden fiscaal mag verrekenen, kan dit ook zomaar het nettoresultaat worden.

Het fundament voor de toekomst is gelegd, wat de KPN-bestuursvoorzitter betreft. „Opschonen van activiteiten en schuldenvermindering zijn leuk, maar ons doel is dienstverlening.” Dat kan in zijn visie alleen maar als zoiets „op een kwalitatief hoog niveau” gebeurt. Immers, de concurrentie is moordend in de telecomsector.

KPN zal het moeten hebben van nieuwe diensten om de strijd aan te kunnen. Voor het verder terugdringen van de altijd nog aanzienlijke schuld kan nauwelijks meer worden teruggevallen op de verkoop van het ’tafelzilver’: KPN heeft weinig niet-kernactiviteiten meer in de aanbieding. En dus moet de omzet omhoog, het liefst met aantrekkelijke marges. „Nieuwe diensten op het vaste telefoonnet (met een omzet van 6,6 miljard euro nog altijd de grootste activiteit, HdB) zijn van levensbelang”, weet Scheepbouwer. Op dit moment test KPN bijvoorbeeld een sms-service op de vaste telefoon.

Eenvoudig is het allemaal niet. Zo schoot het aantal telefoontikken de laatste jaren omhoog door de snelle penetratie van internet. De opkomst van breedbanddiensten als ADSL -met inmiddels 310.000 aansluitingen op zich een kansrijke activiteit- snoept daar echter weer de nodige minuten van af. Het telecomconcern is dit jaar al blij met een omzetgroei van 2 procent op het vaste net. Scheepbouwer is nog steeds furieus als het gaat om de bemoeienis van telecomwaakhond Opta. „Hun toezicht is dodelijk voor innovatie. Telkens als ik iets nieuws verzin, moet ik dat direct aan mijn concurrenten vertellen.”

KPN verwacht veel van mobiele diensten. Daar steeg de omzet met 9,5 procent naar ruim 4,7 miljard euro, al nam het totaal aantal abonnees vorig jaar met 2 procent af tot 13,4 miljoen. Daaronder zitten zo’n 236.000 gebruikers van i-mode, die volgens Scheepbouwer zo’n 6 tot 8 euro per maand aan extra omzet opleveren. Hij streeft naar 1 miljoen i-mode-bellers aan het eind van dit jaar. „Ik heb alle hoop dat dat gaat lukken. Eerst wisten mensen niet goed wat het was, maar nu lopen er steeds meer bellers mee rond.” Ook zal er binnenkort veel meer te kiezen zijn als het om i-mode-toestellen gaat, die al dan niet zijn voorzien van een fotocamera. Verder is een abonnement straks niet meer noodzakelijk: er komen prepaid-varianten op de markt. KPN blijft geloven in UMTS-diensten. Daarin wordt -met name in Duitsland- tot 2005 zo’n 1,4 miljard euro geïnvesteerd.

Rest nog één vraag: Staat Scheepbouwer met het Ahold-drama in het achterhoofd in voor zijn cijfers? „Je kunt altijd ergens de mist ingaan. Maar in de fase waarin KPN nu verkeert, zitten we zo dicht bovenop de cijfers dat het alleen maar om kleine bedragen kan gaan. Daar ben ik redelijk zeker van.”