De sprekers deelden woensdag in Nijkerk hun kennis over het thema ethiek met hervormd-gereformeerde theologiestudenten. Jaarlijks belegt de Gereformeerde Bond voor hen een studiedag. Prof. Jochemsen, hoogleraar te Wageningen, besprak het denkkader van waaruit men kan afdalen tot de dagelijkse praktijk. Dr. Teeuw, verpleeghuispredikant in Ridderkerk, gaf voorbeelden over de weerbarstigheid van het laatste en legde de nadruk op een goed Schriftverstaan.De huidige cultuur typeert prof. Jochemsen als „crisisbeheersing vanwege de ervaren afwezigheid van God.” Een gereformeerde ethiek moet dat levensgevoel kunnen verstaan en beantwoorden, stelt hij.

Volgens de hoogleraar is de cultuur de laatste dertig jaar sterker veranderd dan menigeen vermoedt. „De klassieke gereformeerde theologiebeoefening geeft troost. Maar tegelijkertijd moeten we naar andere verwoordingen zoeken om onze Schrift en traditie in wisselgeld om te zetten, zodat we ze kunnen verkopen op de markt van vandaag. Daar sta je niet met staven goud.”

Hedendaagse pasmunt voor de gereformeerde ethiek vindt prof. Jochemsen in vier kernwaarden, waaruit ethische consequenties zijn te trekken: schepping, val, verlossing en voltooiing.

Het Evangelie kan zich vervolgens op drie wijzen verhouden tot cultuur en samenleving, stelt hij. Daarvoor neemt hij het drievoudig gebruik van Gods wet: verbetering, crisis en transformatie.

Verbetering betekent het inperken van het kwaad door het inbrengen van christelijke waarden en normen in samenleving en wetgeving. Deze doelethiek is de roeping van de individuele christen en van de overheid.

Crisis duidt op de verkondiging van wet en Evangelie, van oordeel en van de oproep Gods liefde te beantwoorden. Deze plichtethiek is vooral de taak van de kerk. „Vooral Luther hamerde hierop met zijn woorden dat de wet de tuchtmeester tot Christus is.”

In de transformatie wordt de aandacht gevestigd op de heiliging van de gevallen schepping tot teken van het rijk van God. Deze deugdenethiek of verantwoordelijkheidsethiek is de roeping van individuele christenen en christelijke organisaties of de christelijke pers. „Deze opvatting van de wet is het meest gereformeerd en stelt de navolgers ervan voor de meeste uitdagingen.”

Genade en waarheid

Dr. Teeuw verduidelijkt hoe moeilijk ethiek kan zijn. De Bijbel veroordeelt echtscheiding, „maar hoe zit het met de vrouw die een spierziekte krijgt en daardoor geestelijk verandert? En de vrouw die blauwe plekken op haar lichaam heeft?” Volgens de verpleeghuisarts kan de Bijbelse uitleg gekleurd zijn door de visie van de uitlegger, de predikant.

De woorden genade en waarheid uit Johannes 1:17 zijn leidend in prediking en pastoraat, aldus dr. Teeuw. „Juist door zonde zonde te noemen is de weg tot vergeving open.”

De verpleeghuisarts gaat vervolgens in op keuzevrijheid. Die lijkt haaks te staan op regels over zondagsinvulling, kleding of uitgaan. „Discussies erover worden soms afgedaan als een futiliteit, maar het zijn juist die talloze futiliteiten die vandaag de gereformeerde gezindte doen veranderen.”

De norm van Paulus is echter God te danken (1 Korinthe 10:31). „Dat is geen nieuw model van moralisme of bedoeld om elkaar de maat te nemen. Ook oppassen op kleinkinderen, werken of een dagje winkelen kan buitengewoon leeg zijn als we God er niet voor danken.”

In plaats van de tien geboden te hanteren in het gesprek met anderen, vroegen studenten of het liefdesgebod niet gebruikt kon worden. Dr. Teeuw: „Dat geldt ook voor Gods gebod „onderhoud de geboden opdat het u welga.” Dan kan ik de sleutel van het welgaan over het gebod heenleggen. Maar ik ben beducht voor vervanging van de tien geboden.” Prof. Jochemsen vult aan: „Er staat in de Bijbel dat God liefde is. Maar we redeneren vaak onbewust andersom. Liefde is God. We maken dan een voorstelling van liefde die God dus moet goedkeuren.”