Een ingetogen front voor calvinisten
De instrumenten van orgelbouwer Arp Schnitger (1648-1719) zijn wereldberoemd. Van heinde en ver komen liefhebbers naar Groningen en Noord-Duitsland voor een kennismaking. De meester is een fotoboek over bewaard gebleven orgels en orgelfronten meer dan waard. Al zag hij zelf zijn talent als een geschenk uit de hemel.
Een mooie insteek is dat. Op de bladzijde tegenover de titelpagina van ”Arp Schnitger en zijn werk” staat het wapenschild van deze Duitser. De afgebeelde passer geldt als het beroepsteken van orgelmakers. Een uit de wolken stekende arm houdt dit gereedschap vast. Volgens de auteurs van het boek, Cornelius H. Edskes en Harald Vogel, duidt dit erop dat Schnitger de orgelbouwkunst als een geschenk uit de hemel beschouwde.Cd’s met opnames van Schnitgerorgels zijn ruim voorhanden. Een boek dat zicht biedt op alle fronten en orgels ontbrak echter. De Nederlandse Stichting Groningen Orgelland en de Duitse Arp Schnitger Gesellschaft voorzien in die lacune met een standaardwerk dat vooral als fotoreportage is bedoeld. Die opzet is geslaagd. De meestal bladvullende kleurenplaten zijn vrijwel allemaal van prima kwaliteit. Dankzij het formaat van de uitgave –iets lager en wat breder dan A4– komen ze goed tot hun recht. Meestal is alleen het front afgebeeld, een enkele keer wordt een plekje voor de speeltafel of een detail ingeruimd.
Doorzettingsvermogen
Maar er is meer. Edskes beschrijft in ten minste één pagina de kenmerken van elk front. Hij trekt waar mogelijk de vergelijking met andere Schnitgerorgels. In een apart kader wordt bondig aangegeven in hoeverre kast, snijwerk, frontpijpen en kleurstelling origineel zijn.
De feitelijke opsomming zal wat doorzettingsvermogen van de gemiddelde orgelliefhebber vragen. Maar de aanhouder wint en stuit op aardige weetjes. Zo laakte Schnitger de slechte betaling door de Reformierte Kirche in Blankenhagen. Hij hield er nauwelijks een fles wijn aan over.
De „ingetogen schoonheid” van het instrument in deze kerk past volgens Edskes in de calvinistische levensstijl van de opdrachtgevers. De orgelbouwer paste het frontontwerp nogmaals toe in verschillende kerken in het calvinistische Nederland. In Golzwarden leverde Schnitger een orgel tegen kostprijs, mogelijk omdat hij in deze kerk gedoopt was.
Dergelijke feiten weerspiegelen de gedegen kennis van Edskes. De Groninger verzorgde ook het gedeelte over de zeven in de vorige eeuw verdwenen orgels. Zo’n hoofdstuk stemt wat droevig, maar gelukkig bleven 45 van de ruim 160 instrumenten bewaard. Voornamelijk in Duitsland en Nederland, maar ook twee in Portugal en één in Brazilië.
Achter in het boek passeren deze orgels nogmaals de revue. Daar wordt kort iets over de streek, de kerk en de geschiedenis van het binnenwerk verteld. Een dispositie completeert het geheel. Waardevol zijn ook de hoofdstukken waarin bewaard gebleven tekeningen en aantekeningen van Schnitger aan bod komen.
Bach
”Arp Schnitger en zijn werk” steekt goed in elkaar. Een enkel schoonheidsfoutje doet daar niets aan af. Zo klopt bij het plaatsje Hollern de vermelding ”historische foto’s” niet. En Schnitgers leermeester Berendt Hus wordt én als diens oom én als diens neef aangeduid.
Valt er nog iets te wensen? Jawel. Een landkaart met de besproken plaatsen bijvoorbeeld. En iets meer informatie over de „fascinerende” klank die liefhebbers intrigeert. Vogel laat het nu bij „briljante, snijdende mixturen” en „grondtonige dragende tongwerken.” Ook uitleg dan wel tekeningen of details die helder maken wat lezers zich bij zaken zoals een architraaf en een gebombeerd fries moeten voorstellen.
Ondanks dit verlanglijstje blijft de visuele documentatie van Schnitgers nalatenschap een waardig monument voor de meester wiens betekenis als orgelmaker wel wordt vergeleken met die van Johann Sebastian Bach onder de componisten.
N.a.v. ”Arp Schnitger en zijn werk”, door Cornelius H. Edskes en Harald Vogel; uitg. H. M. Hauschild GmbH, Bremen, 2009; ISBN 978 38 975 7472 4; 240 blz.; € 40,-.
