De verlegenheid voorbij
Het bed van papa en mama is voor menig kind het geliefdste plekje om in slaap te vallen. Niet verwonderlijk. Voor een kind is dat de plek bij uitstek waar de eenheid en intimiteit van vader en moeder vanzelfsprekend aanwezig zijn. Kinderen koesteren zich graag aan de veiligheid die hun dit geeft.
Een jong kind ervaart die eenheid zonder daarbij gedachten te hebben aan seksuele aspecten van de relatie tussen ouders. Kinderen ervaren, als het goed is, eerst de eenheid tussen vader en moeder als veilige bedding, om vervolgens concrete informatie over seksualiteit te kunnen verwerken.Hoewel de (seksuele) opvoeding meer gestalte krijgt door voorleven dan door voorzeggen, is het voor veel ouders lastig om de juiste woorden op het juiste moment te vinden om met hun kinderen te praten over seksualiteit. Dat dit laatste wel noodzakelijk is, is een groeiend besef van reformatorische ouders. Immers, seks ligt op straat en komt ongewild elk huis binnen. En dan vooral de seks die is losgekoppeld van liefde en trouw en losgekoppeld van de beschermende grenzen van het huwelijk.
Hoog tijd dus voor een handreiking aan ouders die op een Bijbelse manier gestalte willen geven aan de seksuele opvoeding van hun kinderen.
Deze handreiking wordt geboden door een viertal boeken die de afgelopen maanden zijn verschenen rondom dit onderwerp. Boeken die zich gedeeltelijk van elkaar onderscheiden en gedeeltelijk elkaar overlappen.
Positief-christelijk geluid
Wat de boeken met elkaar gemeen hebben, is in de eerste plaats het doel om een positief christelijk geluid te laten horen over hoe seksualiteit door de Heere is bedoeld. Seksualiteit als wezenlijk onderdeel van het mens-zijn; een overgebleven bloem uit het paradijs en bedoeld om de eenheid tussen man en vrouw binnen het huwelijk te beleven en te bestendigen. Deze Bijbelse lijn wordt in de vier boeken duidelijk geplaatst tegenover de huidige seksuele moraal die heerst in onze samenleving. Een moraal waar christenen zich ver van dienen te houden, maar die ongemerkt ook de reformatorische gezindte is binnengedrongen. Om maar één aspect te noemen: uit een onderzoek in 2007 onder 1000 catechisanten blijkt dat een kwart van de reformatorische jongeren geen bezwaar heeft tegen seksuele gemeenschap voor het huwelijk.
In de tweede plaats komt in de pas verschenen boeken naar voren dat de seksuele opvoeding van kinderen begint met een vertrouwelijke relatie tussen ouders onderling. Ouders worden opgeroepen in de eerste plaats samen als partners openheid te vinden om over de eigen seksuele gevoelens, behoeften en verlangens te praten, en elkaar hierin proberen te vinden.
Voor veel ouders ligt daar al een knelpunt. Zij zijn vaak hierin zelf nauwelijks gevormd, of zijn door negatieve ervaringen beschadigd in hun beeld en beleving van seksualiteit.
Voor kinderen is het van groot belang dat zij in het eigen gezin ervaren wat liefde, respect en trouw tussen man en vrouw inhoudt. Als kinderen zelden of nooit zien dat ouders elkaar liefdevol aanraken, wordt het moeilijk om geloofwaardig over te komen wanneer zij een positief beeld van seksualiteit willen schetsen.
Beleving
Een derde hoofdlijn is dat seksuele opvoeding veel meer is dan het geven van informatie over de ‘bloemetjes’ en de ‘bijtjes’, de zogenaamde seksuele voorlichting. Het gaat bij opvoeding veel meer over het belevingsaspect van seksualiteit; de inbedding van seksualiteit in de huwelijksrelatie en de overdracht van waarden en normen hieromtrent. Begrippen zoals liefde, trouw en toewijding horen volledig bij de seksuele opvoeding, evenals het leren beteugelen van de op zichzelf gerichte lusten en verlangens.
De overdracht van deze Bijbelse waarden vooronderstelt een vertrouwelijke relatie tussen ouders en kind. Een vertrouwelijkheid waar ouders vanaf de babytijd in moeten investeren en die steeds het initiatief van ouders vraagt.
Verlegenheid
Behalve de genoemde overeenkomsten hebben de verschenen publicaties ook hun eigen accenten.
Allereerst is er ”Blozen mag”, geschreven door Sarina Brons-van der Wekken. Met de titel wil Brons aangeven dat een zekere verlegenheid rondom dit onderwerp begrijpelijk en normaal is. Het gaat om intieme gevoelens en relaties en daarin zijn we kwetsbaar. Blozen mag, en schaamte voor de schaamte is niet nodig. De schrijfster biedt hiermee een zekere ontspanning aan ouders.
Brons is erin geslaagd een helder, concreet en praktisch handboek te schrijven dat ouders in elke leeftijdsfase van hun kind kan helpen om de seksuele opvoeding gestalte te geven. De ontwikkeling van het kind vormt het uitgangspunt. Steeds legt zij daarbij verbanden met de Bijbelse hoofdlijn rond huwelijk en seksualiteit.
Brons pleit voor een streven naar zo veel mogelijk openheid, met behoud van gepastheid. Waarom bijvoorbeeld als moeder geheimzinnig doen over het gebruik van maandverband? Als een kleuter vraagt wat dat is, kun je op kleuterniveau vertellen over het kamertje in je buik waar elke maand alles klaargemaakt wordt voor de komst van een baby’tje. Als dat baby’tje niet komt, moet het kamertje opgeruimd worden. Dat gaat met wat bloeden gepaard en daarvoor is het kleine luiertje bedoeld.
Juist door zo vroeg mogelijk dit soort informatie op kinderlijk niveau te geven voorkom je een sfeer van geheimzinnigheid en gêne, zo beschrijft Brons. Hetzelfde geldt voor de lichamelijke eenwording tussen man en vrouw. Wanneer een kind dat voor het eerst hoort en daarop reageert met ongeloof of afschuw, ben je als ouders niet te vroeg maar te laat!
Het boek leest gemakkelijk en wordt rijk geïllustreerd met voorbeelden van gesprekjes tussen ouders en kinderen, waarmee ouders concrete handvatten aangereikt krijgen.
Moeder en zoon
Een ander boek rond dit thema kan opzienbarend genoemd worden. Het gaat om ”Eerlijk gezegd”, geschreven door Gerry Velema-Drent en Anne Velema, een moeder en haar zoon. Zij blikken terug op de seksuele opvoeding die zij respectievelijk gegeven en gekregen hebben. De titel geeft goed weer wat het uitgangspunt is van de schrijvers: op een eerlijke en persoonlijke wijze de eigen ervaringen delen met de lezer, met als doel deze verder te helpen.
Het boek heeft inderdaad een hoge mate van eerlijkheid. Ook seksuele zonden worden eerlijk benoemd. Zo beschrijft Anne Velema hoe hij op een avond meegetrokken werd door pornosites en hoe hem dat beschadigde. Op haar beurt vertelt zijn moeder hoe moeilijk zij het vond om in een eerste relatie haar seksuele grenzen te bepalen en aan te geven tegenover haar vriend. Op een invoelbare en herkenbare wijze laten de schrijvers ons delen in hun dilemma’s die zij op hun ontdekkingstocht ondervonden.
De Velema’s maken concreet hoe openheid over seksualiteit gestalte kreeg in hun gezin. Wellicht is een aantal aspecten voor sommige ouders een brug te ver. Zo vertelt Anne Velema dat hij op een ochtend opgetogen naar beneden kwam en enthousiast tegen zijn vader vertelde dat hij voor het eerst een zaadlozing had gehad.
Het boek is vooral geschikt voor partners en ouders van kinderen in de puberteit. Het kan een goed uitgangspunt zijn voor het praten met jongeren die verkering willen of hebben. Er is een ondersteunende web-site: eerlijk-gezegd.nl.
Weerbarstigheid
Het boek ”Opvoeding in liefde” beoogt een bijdrage te leveren aan een „goede, bijbelse seksuele opvoeding.” Het is samengesteld door verschillende auteurs onder redactie van L. A Kroon en S. J. van Leeuwen, jeugdwerkadviseurs bij de Jeugdbond van de Gereformeerde Gemeenten.
”Opvoeding in liefde” is een boek dat vooral gaat over Bijbelse principes rond seksualiteit en een aanzet geeft tot bezinning over dit onderwerp. Het geeft een goed inzicht in de manier waarop in de samenleving over seksualiteit wordt gedacht en gepraat en het klimaat waaraan reformatorische jongeren dus worden blootgesteld.
Er wordt duidelijk geschetst welke Bijbelse principes de schrijvers beogen, rond seksualiteit, gezinsvorming, homoseksualiteit en zelfbevrediging. De weerbarstigheid van de praktijk en de vertaalslag naar het leven van alledag is niet altijd even helder terug te vinden. Het boek beschrijft vooral hoe het zou moeten zijn.
”Opvoeding in liefde” kan als basis gebruikt worden bij bijvoorbeeld huwelijkscatechese of een opvoedkring, waarbij de gespreksvragen achter elk hoofdstuk ertoe kunnen dienen om een en ander persoonlijker te laten worden.
Ontroerend verhaal
Een heel specifiek boek in deze rij vormt ”Verliefd en zo…” van Hijltje Vink. Zij wil hiermee in de eerste plaats ouders van en kinderen met een verstandelijke beperking helpen in hun seksuele opvoeding en ontwikkeling. De uitgave is echter evengoed bruikbaar voor kinderen in de laatste groepen van het basisonderwijs.
Het vertelboek (er is ook een werkboek) bevat een ontroerend verhaal waarin Marlisse vertelt hoe zij zich de woorden en waarden van seksualiteit eigen maakt en hoe zij slachtoffer werd van seksueel misbruik buiten het gezin. Het vertelboek is prima te lezen door de doelgroep zelf, en biedt daarmee een prachtig uitgangspunt voor gesprek met ouders en opvoeders.
Achterin is een werkboek te vinden waarmee de jongere via opdrachten geholpen wordt om de informatie te verwerken en zich verder toe te eigenen. Bij het vertelboek hoort een handleiding voor ouders. Deze handleiding kan ouders ondersteunen bij het begeleiden van hun kind in de seksuele ontwikkeling.
Juist voor jongeren met een verstandelijke beperking is seksualiteit een gebied waarop zij extra kwetsbaar zijn. De ouders worden met veel vragen en onzekerheden geconfronteerd. Denk alleen al aan het dilemma van het al of niet gebruiken van voorbehoedsmiddelen. De handleiding biedt geen pasklare antwoorden, maar wil ouders helpen bij het maken van de eigen afwegingen.
Een prachtige uitgave, die behalve in het gezin ook niet mag ontbreken binnen het speciaal onderwijs en binnen instellingen voor verstandelijk gehandicapten.
Geen excuus meer
Als het goed is sluit de seksuele opvoeding binnen christelijke gezinnen aan bij de opvoeding op andere levensterreinen. Het dienen van de ander en de Ander staat centraal. Met het verschijnen van deze publicaties is er voor ouders die hiermee ernst maken geen excuus meer om de seksuele opvoeding te laten voor wat het is.
N.a.v. ”Blozen mag. Met kinderen praten over seksualiteit”, door Sarina Brons-van der Wekken; uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2009; ISBN 978 90 239 2401 2; 216 blz.; € 16,90; ”Eerlijk gezegd. Ouders en jongeren praten over seks”, door Anne Velema en Gerry Velema-Drent; uitg. Voorhoeve, Kampen, 2009; ISBN 978 90 297 1954 4; 124 blz.; € 13,50;”Opvoeding in liefde. Een handreiking voor seksuele opvoeding in het gezin”, door L. A. Kroon en S. J. van Leeuwen (red.); uitg. Den Hertog, Houten, 2009; ISBN 978 90 331 2223 1; 151 blz.; € 14,90;”Verliefd en zo…”, door Hijltje Vink; vertelboek, werkboek en handboek; uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2009; ISBN 978 90 239 2414 2; € 24,90 (tot 1 januari 2010, daarna € 27,80).
Gespreksfragment tussen een moeder met een zesjarige dochter:„Een papa en een mama mogen elkaar wel bloot zien en elkaar aanraken. Dat mag omdat ze veel van elkaar houden. Dan ben je ook zuinig op elkaar en dan wil je graag heel dicht bij elkaar zijn. Maar zolang je niet getrouwd bent, is je privé, echt privé.”
Uit: ”Blozen mag” van Sarina Brons-van der Wekken
Gespreksfragment tussen een moeder en kind:
„Hoe denk je dat de baby uit de buik komt?”
„Bij de billen. Ze gaat dan heel hard drukken.”
„Het gaat anders. Een vrouw heeft van onderen twee openingen. Eentje kende je al. Dat is het plasgaatje. Als een vrouw of een meisje moet plassen, gaat dat gaatje open dan komt de plas eruit. Het andere gaatje is voor de baby. Als het tijd is voor de geboorte, wordt de opening groter, want er moet wel een kindje doorheen kunnen. God heeft het zo gemaakt dat er een gangetje is van de baarmoeder –het kamertje waarin het baby’tje groeit– naar buiten. Mooi he?”
Uit: ”Blozen mag” van Sarina Brons-van der Wekken
„Seksuele vaardigheid is niet de hoeveelheid ervaring die je hebt opgedaan met verschillende jongens en meisjes, maar in hoeverre jij kan luisteren naar de seksualiteit van de ander. In hoeverre ben jij in staat je gevoelens seksueel te verwoorden? Seksuele vaardigheid is met je lichaam durven zeggen: ik zeg iets tegen je, versta je me ook?”
Uit: ”Eerlijk gezegd”, van Anne Velema en Gerry Velema-Drent
„Als Rob terugkijkt op zijn opvoeding geeft hij eerlijk aan dat hij het moeilijk heeft gevonden dat zijn ouders hem nauwelijks hebben verteld over seksualiteit. Veel heeft hij zelf moeten uitzoeken. Toch is hij niet negatief. „Ik kon merken dat mijn ouders van elkaar houden. Ik kon zien dat ze elkaar liefhebben.” Daarmee hebben zijn ouders hem toch een waardevolle ‘erfenis’ meegegeven.”
Uit: ”Opvoeding in liefde”, van L. A. Kroon en S. J. van Leeuwen (red.)
„Het onderwerp masturberen is heel lastig om te bespreken. Het liefst zou iedere ouder willen zeggen: niet doen. Maar daar helpen wij onze kinderen niet mee. Zij horen erover, ze ontdekken het zelf en heel vaak doen ze het al regelmatig.
Masturberen is echt een onderwerp dat, indien mogelijk, vader met zijn zoon moet bespreken. Maar als het ter sprake komt tussen moeder en zoon is dat natuurlijk ook prima. Het is heel belangrijk welke lading u aan dit onderwerp geeft. Het is goed om te vertellen waarom jongens vaker masturberen dan meisjes. Dat komt omdat hun lichaam anders werkt.
Uit: Handboek bij ”Verliefd en zo…”, van Hijltje Vink
