De economische crisis laat de Evangelische Theologische Faculteit van WrocÅ‚aw niet onberoerd. De inkomstenstroom uit Amerika droogt op, met gevolg dat de staf dichter bij elkaar is gekropen. Zo komt er in het voormalige augustinessenklooster op een eilandje in de Oder ruimte vrij voor anderen. Die ruimte wordt verhuurd aan enkele kleine christelijke organisaties.Dr. Joel Burnell gaat nog niet gebukt onder de nijpende financiële situatie. „We hebben al meer crises meegemaakt, daar zijn we alleen maar sterker van geworden.”

In 1980 werd de behoudende baptist door zijn gemeente in de Verenigde Staten uitgezonden naar Polen. Hij begon er zijn ideële loopbaan bij Campus Cruisade for Christ, een organisatie die zich bezighoudt met evangelisatie onder studenten. „Ik heb hier ook mijn vrouw gevonden.”

In 1990, een jaar na de val van het IJzeren Gordijn, werd in WrocÅ‚aw door een Poolse predikant en een Amerikaanse zendeling een Bijbelschool gesticht. „Zij onderkenden het belang van training van predikanten, evangelisten en zendelingen. Oorspronkelijk viel de school onder de Poolse Baptistenunie, uitsluitend omdat die werd erkend door de Poolse regering. Vanaf het begin was het de wens van de stichters dat de school zou openstaan voor orthodoxe christenen van alle kerkelijke denominaties. Inmiddels zijn we een interkerkelijke faculteit. De financiële ondersteuning komt nog altijd voor het grootste deel van kerken in Amerika.”

Bonhoeffer

Burnell doceert sinds 1993 systemathische theologie en ethiek en maakt daarnaast deel uit van de staf. Het interkerkelijke karakter van het instituut levert voor veel studenten verrassingen op. „Door het verleden zijn de meeste Poolse gemeenten sterk in zichzelf gekeerd. Het behoorde tot de communistische tactiek om kerken en voorgangers tegen elkaar op te zetten. Ze waren vooral gericht op overleven.

Hier leren mensen van verschillende denominaties elkaar kennen en gaan ze het belang van samenwerking zien. Dat is zeer belangrijk, zeker in een land waar protestanten een marginale minderheid zijn. Wij benadrukken het belang van openheid naar buiten toe en proberen die ook als faculteit in praktijk te brengen.

Aan de andere kant van de Oder staat het rooms-katholieke seminarie. Priester-studenten komen hiernaartoe voor boeken uit onze bibliotheek. Zelf geef ik regelmatig lezingen over Bonhoeffer, die in deze stad is geboren. Ook aan rooms-katholieke instituten. Via Bonhoeffer kom ik bij het geloof in Jezus Christus. In Polen zijn dit soort contacten heel belangrijk. Veel sterker dan in Amerika en West-Europa lopen de lijnen hier langs persoonlijke relaties.”

Jonathan Edwards

In 2007 sloot de Poolse faculteit een samenwerkingsovereenkomst met de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven. Sinds vorig jaar heeft het opleidingsinstituut in Wrocław ook een band met Yale University in het Amerikaanse New Haven.

„We ontvingen een zeer mysterieuze e-mail van het Jonathan Edwards Centrum van Yale University. Hun website bleek opvallend vaak te worden bezocht door mensen uit Polen. We stonden in de top drie. Terwijl het om een Engelstalige website gaat en de protestanten hier nog geen half procent van de bevolking uitmaken. Dan vraag je je af: Wat ís dit?

In het zuiden van Polen vind je veel lutherse en evangelische kerken, en enkele instituten die zich bezighouden met protestantse studies. In Krakau bijvoorbeeld. Ik ging ervan uit dat de websitebezoekers vooral uit die streek kwamen, maar ze wonen verspreid over het hele land. Poolse voorgangers en andere christenen blijken inspiratie te vinden in de persoon en het werk van Jonathan Edwards. Een behoorlijk deel van hen is afkomstig uit charismatische gemeenten en pinksterkerken.”

Conferenties

Een bevredigende verklaring voor het fenomeen heeft Burnell nog steeds niet. Wel kan hij zich voorstellen dat charismatische christenen belangstelling hebben voor Edwards, bekend door zijn rol in de Great Awakening, de grote opwekking in Amerika. „Er kwam destijds ook kritiek op die opwekking, vanwege begeleidende verschijnselen. Voorgangers van charismatische groepen en pinkstergemeenten herkennen dat. Ik vermoed dat ze met vragen die ze hadden op internet zijn gaan zoeken, daardoor bij Edwards terechtkwamen en via Edwards bij Yale University.”

In het voorjaar van 2009 stichtte de theologische faculteit van Wrocław een Pools Jonathan Edwards Centrum. Burnell werd benoemd tot directeur. De directie van het Amerikaanse Jonathan Edwards centrum, onder wie prof. dr. Adriaan Neele, kwam voor de gelegenheid naar Polen.

Doelstelling van het nieuwe instituut is het breder bekend maken van het werk van Jonathan Edwards in Polen. Daarnaast zal aandacht worden besteed aan Reformatie, puritanisme en de geschiedenis van het Poolse protestantisme. Morgen wordt een Calvijnconferentie gehouden. Voor mei 2010 staat een Edwards-conferentie gepland, waaraan onder anderen deskundigen van Yale University een bijdrage zullen leveren. „Daarnaast willen we praktische, kleinschalige seminars voor voorgangers en andere kerkleiders gaan organiseren.”

Betekenisvol

Kerntaak blijft het vertalen van werk van Edwards in het Pools. „We kunnen vooruit”, zegt Burnell lachend, „want zijn totale werk omvat 76 dikke banden. Edwards was een geweldig veelzijdig man: theoloog, filosoof, ethicus, voorganger, zendeling, betrokken echtgenoot. Ik reken hem tot de grootste denkers die de kerk heeft voortgebracht. Hij ontwikkelde in zijn dagen een alomvattende christelijke wereldvisie. Dat maakt hem niet alleen voor calvinisten, maar ook voor andere christenen betekenisvol. Net als Bonhoeffer overstijgt hij kerkelijke grenzen. Over alle mogelijke onderwerpen heeft hij geschreven, op een wijze die ook nu nog actueel is. Vooral voor Polen.

Edwards leert ons dat we niet bang moeten zijn voor de buitenwereld, maar op een constructieve manier in die wereld moeten participeren. Juist een christen heeft het antwoord op de grote vragen. Poolse rooms-katholieken zien elke protestant als een sektariër. Ze hebben er vaak de wonderlijkste gedachten over, maar dat is geen reden om hen te mijden. Integendeel, waar mogelijk ga ik om met rooms-katholieken, ik praat met hen, ik nodig hen uit bij me thuis, we spreken over God.”

Veelzijdig

Ook als directeur van het Poolse Jonathan Edwards Centrum praktiseert Burnell een open houding. „Ik voer momenteel overleg met wetenschappers en academische centra, om een structuur te vormen voor samenwerking in de Poolse studie van de protestants-refomatorische theologie. We hebben inmiddels een eigen website, die de komende maanden verder wordt ontwikkeld.”

Het Jonathan Edwards Centrum van Yale University gaf het zusterinstituut in WrocÅ‚aw de rechten om alles wat de universiteit over Edwards verzamelde, in het Pools te vertalen. „We willen beginnen met ”A Jonathan Edwards Reader”, een boek met kerngedeelten uit Edwards’ voornaamste werken. Dat is een prima introductie op zijn persoon, theologie, stijl, filosofie en prediking. Mensen die dit lezen, krijgen zo goed als zeker trek in meer. Jonathan Edwards is zo veelzijdig dat bijna iedere wetenschapper er wel wat in kan vinden dat zijn interesse heeft.”

Vrijwel alle Polen zijn rooms-katholiek. Het rooms-katholicisme is in het Oost-Europese land veel meer dan een religie, het bepaalt de volksidentiteit. Dat werd nog versterkt door de verkiezing van de Poolse kardinaal Karol Wojtyla tot paus, in 1978. Als Johannes Paulus II groeide hij uit tot nationaal symbool van Polen.

De protestanten in het land vormen een marginale minderheid. Met ruim 75.000 leden is de Lutherse Kerk het grootste protestantse kerkverband. De verwaterde Gereformeerde Kerk telt 3500 leden, verdeeld over acht gemeenten. Ook de baptisten en methodisten hebben elk slechts enkele duizenden leden.

Toonaangevend zijn vandaag de charismatische groepen en pinkstergemeenten. Hun totale ledental wordt geschat op een kleine 70.000. Het totale aantal protestanten komt daarmee op circa 160.000, op een bevolking van ruim 38 miljoen mensen. Ontmoetingspunt van het versplinterde Bijbelgetrouwe protestantisme in Polen is de Evangelische Theologische Hogeschool (Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna) van Wrocław (www.ewst.pl).