Geen lijm nodig maar moed
Het door de crisis aangetaste kapitalistische systeem dreigt weer gelijmd te worden, signaleren Remmelt de Boer en Gert van den Berg. Dat mag niet gebeuren. Er is een omslag nodig naar een economie van het genoeg waarin arbeid, productie en zorg in evenwicht met elkaar zijn.
Er wordt voortdurend gesproken over maatregelen die de duur en diepte van de crisis zo veel mogelijk moeten beperken. Het is opvallend dat daarbij vooral uitgegaan wordt van herstel van het oude. Het lijkt alsof we de opmerkingen van een jaar terug (het kapitalisme zou aan zichzelf ten onder zijn gegaan) weer vergeten zijn. In plaats van de oude systemen te lijmen zouden we voortvarend aan de slag moeten met een nieuw systeem – de economie van het genoeg.De pijlers van ons economische systeem, namelijk de homo economicus, marktwerking en multinationale bedrijven, zijn omvergeworpen. Juist daarom is het nu de tijd om het systeem in te richten op een manier die meer rekening houdt met alle aspecten van het leven, in plaats van alleen maar naar de euro’s te kijken.
Neem als voorbeeld het bedrijfsleven. Eind 19e en begin 20e eeuw kwamen bedrijven als Shell, Unilever, Philips, Akzo Nobel en het huidige DSM op. Zij hadden kapitaal nodig om de technologische revolutie bij te kunnen benen. Deze technologische revolutie had als voordeel dat producten goedkoper werden en er een grotere variëteit aan (luxe)producten beschikbaar kwam. Het heeft onze samenleving voor een belangrijk deel gevormd.
Keerzijde
De medaille van de technologische vooruitgang had echter ook een keerzijde: een te grote nadruk op kapitaal, persoonlijk winstbejag en het altijd maar meer willen bezitten. Dit leidde tot grote schandalen, fraude, onacceptabel hoge bonussen, een groter verschil tussen arm en rijk en uitputting van de schepping.
Stellen dat het kapitalistische systeem op een punt van transitie staat door de huidige financiële en economische crisis is echter te makkelijk. Het kapitalisme is net zo egoïstisch als de homo economicus en zal altijd inzetten op zijn eigen herstel.
De geschiedenis heeft het ons geleerd: al eerder werd het kapitalistische systeem in tijd van crisis gelijmd met wet- en regelgeving rondom ”governance” en toezicht. Al eerder bleek dat het lijmen van het bestaande systeem niet leidt tot meer (immateriële) voorspoed en geluk. En ondanks dat staan we met zijn allen te wachten tot de beurskoersen weer boven de kritische grens komen, tot de macro-economische cijfers weer 5 procent groei laten zien. Want dan is de crisis voorbij, denken we. We zijn ons oude systeem aan het lijmen in plaats van dat we een nieuw systeem bouwen.
Paradigmashift
Juist daarom is het verbazingwekkend dat er op dit moment weinig meer te horen is over de principiële ommekeer van ons systeem. De ware crisis is immers niet financieel en economisch, maar moreel: we zijn verslaafd geraakt aan economische groei ten koste van alles. En juist om die reden is het zaak om op een dergelijke hervorming in te zetten.
In dat licht lijkt het ons goed als de discussie over de crisis en over het systeem waar wij momenteel in zitten zich verbreedt tot de onderwerpen leren, werken en ondernemen. Onder leren verstaan wij dan niet alleen het onderwijs, maar ook onze opvattingen over management en goed bestuur. Onder werken verstaan wij de integratie van werk en privéleven: de mens is méér dan een economisch wezen alleen. Met ondernemen bedoelen wij het creëren van waarde in brede zin. Hierbij is het midden- en kleinbedrijf onmisbaar vanwege zijn unieke plaats in de samenleving.
Op deze drie punten zou een paradigmashift plaats moeten vinden: van de zelfdestructieve kapitalistische economie naar de complementaire economie van het genoeg: van homo economicus, marktwerking en multinationals naar de mens in een context waarin werk, gezin en natuur in harmonie zijn.
Destructief
Winstmaximalisatie ligt dan niet op het punt waar marginale opbrengsten en kosten gelijk zijn, maar op een punt van balans tussen mens, natuur en economie. In de economie van het genoeg zijn arbeid, productie en zorg dan ook in evenwicht met elkaar in plaats van zaken die ten koste van elkaar gaan.
De zelfdestructieve kapitalistische economie zal zich naar alle waarschijnlijkheid net als in het verleden prima laten lijmen. Dat laten de verrezen bonussen in de bankensector ons wel zien. Als we willen dat ons systeem zich verbetert, zullen we daar zelf de nodige stappen in moeten zetten. Daar is moed voor nodig: we moeten het louter economisch gerichte systeem loslaten en naar een breder systeem van waardecreatie overstappen.
De auteurs zijn lid van de Eerste Kamer voor respectievelijk de ChristenUnie en de SGP.
