Moet de kerk vasthouden aan een indeling in geografische grenzen? Of vraagt de veelkleurigheid van geloven en kerk-zijn een even veelkleurig palet van gemeentevormen? Over deze vragen ging het debat, georganiseerd door de Protestantse Theologische Universiteit in Leiden. Het was het eerste in een serie van drie herfstdebatten.Dr. Brouwer, voormalig predikant van de protestantse gemeente van Denekamp en schrijver van het –omstreden– boek ”Geloven in gemeenschap”, stelt dat diaconaal en missionair kerk-zijn vraagt om een oriëntatie op de buurt. Hij wijst erop dat mensen zich, ondanks andersoortige voorspellingen, nog steeds met hun buurt verbonden voelen. Overheid en welzijnsorganisaties zetten juist in op buurten voor het versterken van de onderlinge samenhang in het land. Vooral dorpsgemeenten hebben een sterke gerichtheid op het dorp. Vanuit zo’n geografische gemeente kan worden geëxperimenteerd.

Dr. Paas is verbonden aan Via Nova, een gastvrije en open geloofsgemeenschap die op zondagmiddag bijeenkomt in de Vondelkerk in Amsterdam. Hij pleit ervoor om behalve voor de wijkgebonden gemeenten aandacht te hebben voor andere vormen van kerk-zijn, zoals diensten voor zakenmensen onder lunchtijd en nieuwe netwerken zoals die in Amsterdam gestalte krijgen.

Dat een kerkelijke gemeente uit een dorp vertrekt, aanvaardt hij als een gegeven. „Als de bakker en de slager weg zijn, waarom zou je dan niet in een ander dorp naar de kerk gaan?”

Dr. Paas veronderstelt dat de meeste mensen in het dorp toch wel beschikken over een auto en dat christenen herkenbaar blijven. Het probleem in de stadwijken is volgens hem groter, omdat daar de mensen dikwijls niet zo mobiel zijn.

Dr. Brouwer geeft het voorbeeld van een kerkelijke gemeente in een Utrechts dorp waarvan de gemiddelde leeftijd van de kerkgangers 72 jaar is. Hij zou het jammer vinden als die kerk haar deuren binnen afzienbare tijd zou moeten sluiten. Dr. Brouwer verwijst naar de sociale en de religieuze functie van de kerk in het dorp. Hij hoopt op een initiatief voor vernieuwing, waarvan hij al aanzetten ziet.

Natiebesef

Fel verzet dr. Paas zich tegen de volkskerkgedachte: de kerk voor het hele volk. Die gedachte leefde vooral toen elke burger christen was. Het concept is, aldus dr. Paas, niet alleen achterhaald, het heeft ook negatieve gevolgen met zich meegebracht. Grote groepen burgers, zoals de doopsgezinden, werden gemarginaliseerd. De kerk was loyaler aan de overheid dan aan dergelijke christelijke groeperingen, die zij afdeed als sekten.

Een ander nadeel van de volkskerkgedachte is dat de internationale kerk uit het oog verloren is, aldus dr. Paas. Volgens hem is de nationale kerk een afdeling van de wereldkerk en heeft een kerk in principe niets te maken met natiebesef. „Het gaat om het Koninkrijk van God. De kerk heeft geen verantwoordelijkheid voor Nederland als natie.”

Dr. Paas hekelt de gedachte dat de kerk relevant moet zijn voor de samenleving, In dit idee, dat hij onder meer tegenkomt bij het deelnemen van de kerken aan de WMO, ziet hij een restant van het volkskerkdenken. „Het is ontspannener om vanuit de marge te opereren.”

Dr. Brouwer wijst erop dat de voormalige Nederlandse Hervormde Kerk niet zomaar een volkskerk was maar een Christus belijdende volkskerk. „Het koninkrijk is voor de hele wereld, maar wij zijn hier in Nederland neergezet.”