Turkije is het eerste belangrijke moslimland dat in 1950 diplomatieke betrekkingen met de Joodse natie aanging. Israël zocht destijds goede banden met landen die net buiten de Arabische wereld liggen. Dat waren Iran (vóór de islamitische revolutie van 1979), Ethiopië en Turkije. Vanwege de relaties met Turkije weigerde Israël volgens veel waarnemers de Turkse genocide op de Armeniërs als zodanig te erkennen.In de jaren ’90 verdiepten de relaties zich. In 1991 werden ambassadeurs uitgewisseld. Door de ineenstorting van het Sovjetblok werden de Turken onzeker over de toekomst van de NAVO. Turkije voelde zich evenals Israël bedreigd door radicale staten als Iran, Irak en Syrië en door radicale groepen die door deze landen worden gesteund. Israëlische en Turkse bewindslieden gingen dikwijls bij elkaar op bezoek. In 1996 tekenden beide landen een akkoord over militaire samenwerking. De afgelopen jaren oefenden de luchtmachten samen, beide landen wisselden inlichtingen uit en Israël verkocht de Turken oorlogstuig.

Het Israëlische dagbad The Jerusalem Post wees er deze week op dat er af en toe problemen waren in de relatie. In 1975 bijvoorbeeld erkende Turkije de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO hoewel deze openlijk opriep tot Israëls vernietiging. In 1979 weigerde Turkije mee te doen aan het Eurovisie Songfestival omdat deze in Jeruzalem werd gehouden. In augustus vorig jaar ontving Ankara de Iraanse president Mahmud Ahmadinejad, die had opgeroepen tot vernietiging van Israël. Turkije is zelfs tegen sancties tegen Iran.

In 2002 kwam de islamitische AK-Partij aan de macht. Vooral het afgelopen jaar waren de gevolgen merkbaar. Premier Erdogan kreeg op 29 januari een woedeaanval toen hij met de Israëlische president Shimon Peres op het podium zat van het Wereld Economisch Forum in Davos. Hij liep witheet weg toen de gespreksleider hem interrumpeerde. Hij zei tegen Peres in verband met de Israëlische actie in Gaza: „Als het om moorden gaat, dan kunt u dat goed.”

Erdogans belediging deed destijds veel stof opwaaien in Israël. Dat is niet verwonderlijk want veel Israëliërs kennen Turkije als vakantiebestemming. Na de VS is Turkije het populairste land om naartoe te reizen. Na Erdogans publieke uitval tegen Peres nam het aantal Israëlische toeristen dat Turkije bezocht af. Deze zomer was er weer sprake van herstel maar het is onwaarschijnlijk dat dat zich na de incidenten van de afgelopen dagen voortzet.

Ankara wil namelijk niet dat de Israëlische luchtmacht meedoet aan de jaarlijkse ”Anatolische Arend Militaire Oefening”. Voor het Israëlische leger is deze oefening van belang omdat het de kans krijgt te trainen in een ander land. De VS en enkele andere NAVO-landen besloten daarop ook niet mee te doen.

Het laatste incident was een in scène gezet drama op de Turkse televisie waarbij Israëlische soldaten Palestijnse kinderen kapotschieten. Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken ontbood de Turkse ambassadeur, Ozen Ceylon, en vertelde haar dat deze gang van zaken kan leiden tot afname van het aantal toeristen naar Israël. Het ministerie wees er tevens op dat het Turkse gedrag nadelig zou zijn voor de aantallen Israëliërs die naar haar land op vakantie gaan en dat hetzelfde leger tien jaar geleden naar Turkije kwam om mensen te bevrijden die bij een aardbeving onder puin lagen.

Netanyahu zei in een gezamenlijke persconferentie met de Spaanse premier José Luis Rodriguez Zapatero dat hij teleurgesteld was over de ophitsing op de Turkse televisie. De vraag is volgens hem welke richting de Turkse politiek zal inslaan. De Turks-Israëlische relatie is volgens hem voor beide landen gunstig. Hij hoopt dat Turkije de weg zal inslaan naar vrede en niet naar extremisme.

De Turkse vice-premier Bulent Arinc trachtte vrijdag de spanning tussen beide landen te relativeren. „De betrekkingen tussen Israël en Turkije zijn altijd sterk geweest en wij zijn ervan overtuigd dat ze sterk blijven”, vertelde hij verslaggevers van persbureau Reuters.

Het is duidelijk dat Erdogan minder belang hecht aan goede betrekkingen met Jeruzalem dan zijn voorgangers. Turkije lijkt onder hem de gematigde, prowesterse, seculiere lijn steeds meer te verlaten en goede betrekkingen aan te knopen met islamitische landen.

Professor Ephraim Inbar van de Bar Ilanuniversiteit schreef deze week in een open brief aan de Turken dat dat land zich in een identiteitscrisis bevindt. Het probeert een compromis te vinden tussen zijn islamitische wortels en de uitdagingen van de 21e eeuw. Het bevindt zich op een historisch kruispunt. Inbar hoopt dat het niet te laat is maar er zijn vele tekenen dat Turkije terugvalt in islamitische regressie. „Het ‘verlies’ van Turkije aan de radicale islam zou een grote strategische slag zijn voor Israël en het Westen. Maar eerst en vooral zal het een tragedie zijn voor de Turken.”