Het resultaat is een indrukwekkend naslagwerk dat de geschiedenissen van de Bijbel navertelt en deze belicht vanuit de cultuur in de brede zin van het woord.”Biblica” bestaat uit acht hoofddelen. Na een inleiding en een gedeelte over de geografie en de geschiedenis van de Bijbelse landen volgen hoofdstukken over Genesis, de periode van de aartsvaders, de richters, de koningen, de profeten en de ontwikkeling van de verschillende koninkrijken in de tijd van het Oude Testament.

Het gedeelte over het Nieuwe Testament bevat twee onderwerpen: het leven van Jezus van Nazareth en de verbreiding van het Woord in de toenmalige mediterrane wereld. Achter in het boek is een naslaggedeelte opgenomen met onder meer overzichtstabellen (van Bijbelboeken, archeologische perioden, oudtestamentische koningen, wonderen van Jezus, apostelen et cetera), stambomen, een bibliografie en een verklarende woordenlijst.

Volgens hoofdredacteur prof. Barry J. Beitzel, hoogleraar oudtestamentische en Semitische talen aan het Trinity Evangelical Divinity School in Deerfield (Illinois, VS), is ”Biblica” bedoeld „ter overbrugging van de conceptuele, culturele, chronologische en geografische kloof die de moderne lezer scheidt van de Bijbelse wereld.” De gebeurtenissen in zowel het Oude als het Nieuwe Testament zijn volgens hem moeilijk los te zien van de plaats waarin ze zich afspelen.

De Bijbelse boodschap bevindt zich in tijd en ruimte, evenals God mens werd op een specifiek moment in tijd en ruimte. „Onkunde of verwaarlozing van het geografisch DNA van de Bijbel en de Bijbelse wereld betekent daarom vaak dat men de plank misslaat in Bijbelse argumenten of dat de werkelijkheid overgaat in sentimentaliteit”, aldus prof. Beitzel.

Internationaal

De atlas is het product van een internationaal team van joodse, rooms-katholieke en protestantse onderzoekers, met name uit het Angelsaksische taalgebied – Amerika, Engeland en Australië. Over het algemeen is de weergave van de Bijbelse geschiedenissen en thematiek informatief, maar hier en daar wel gekleurd door een bepaalde theologische benadering. Die kleur hangt overigens wel weer af van de auteur die het hoofdstuk schreef.

In de meeste gevallen gaan de schrijvers ervan uit dat de gebeurtenissen een historische kern bevatten. Men wil echter primair recht doen aan het Bijbelse verháál, zonder in te gaan op de historiciteit ervan. Soms wordt er een standpunt ingenomen dat suggereert dat de historische werkelijkheid anders is. Over de eerste vijf boeken van Mozes wordt bijvoorbeeld gezegd dat Mozes volgens „een oude traditie” de schrijver ervan was. „Tegenwoordig betwijfelen veel onderzoekers of Mozes de boeken zoals we ze nu kennen geschreven heeft. Een grondige bestudering van de teksten heeft uitgewezen dat er diverse oude tradities in vervlochten zijn.”

Dat soort opmerkingen is regelmatig in de atlas te vinden. Dat Genesis beschrijft dat de schepping in zes dagen plaatshad betekende in de oudheid volgens een van de schrijvers dat de wereld „zorgvuldig was ontworpen en een inherente orde had.” De zondeval wordt getypeerd als een „couppoging” van een paar dat onder invloed van een „provocateur” geen genoegen nam met zijn status en daarom de macht greep tijdens een geheime maaltijd, „een klassieke daad van revolte.” De zondvloed staat voor „het systematisch wegvagen van alle aardse corruptie.”

De Bijbelse religie is na Mozes monotheïstisch, maar bij de aartsvaders is dat volgens een van de auteurs „minder eenduidig.” Bij sommige plagen van Egypte zijn ook natuurlijke verklaringen denkbaar, meent een ander. De „buitengewone ontsnapping” door de Rode Zee is voor de Israëlieten een „onderdeel van hun psyche” geworden. En Job werd „een proefpersoon in een vreemd handeltje tussen God en Satan.”

Vergelijkbare opmerkingen zijn van toepassing op de weergave van de tekst van het Nieuwe Testament. Jezus is wel een (bijzondere) profeet en messias, maar het is niet duidelijk of Hij de Zoon van God is. In ieder geval wordt „een onschuldige en profetische man door jaloezie en angst van de machthebbers ter dood veroordeeld.” Jezus is solidair met de armen en schenkt de nieuwe wijn van het Evangelie in plaats dat Hij de oude zakken van het judaïsme vult (aldus de verklaring van de verandering van water in wijn tijdens de bruiloft te Kana). De genezingen door Jezus zijn symbolische verwijzingen naar de vergeving der zonden, de opwekking van Lazarus heet een teken van de overwinning van het christendom op de dood.

Opstanding

Ook altijd spannend is hoe de opstanding van Jezus beschreven wordt. Uit de reactie van de discipelen blijkt volgens een schrijver dat ze niet echt hadden verwacht dat Jezus uit de dood zou opstaan. „Elk incident wordt gekenmerkt door een combinatie van verrassing, aanvankelijk ongeloof, vragen en soms zelfs scepticisme. Dat suggereert dat de voorspelling van Jezus waarschijnlijk werd geschreven met het voordeel van achterafkennis om het belang van zijn passie, dood en wederopstanding te benadrukken.”

Als de discipel Johannes in het geopende graf van Jezus daalt, gelooft hij omdat hij gezien heeft (Joh. 20:8). Maar dan volgt het commentaar: „Wat hij gelooft, is waarschijnlijk dat Jezus uit de dood is opgestaan, maar zoals gewoonlijk in dit evangelie wordt de vraag bewust opengelaten zodat de lezer er zelf over kan reflecteren.”

Levendig inzicht

Deze kritische opmerkingen nemen niet weg dat het boek een levendig inzicht geeft in de wereld van de Bijbel. De historische en archeologische studie van de mensen en plaatsen in de Bijbelse tijd geeft ons meer inzicht in de Bijbel, zo stelt een van de schrijvers terecht. „Kennis van de bredere context vergroot het begrip van de Bijbel en de geschiedenis die erin verteld wordt.” Vandaar de onderstrepende waarde van tabellen en kaarten over klimaat, vegetatie, steden, reizen, foto’s van archeologische overblijfselen, tomben, oude kerken.

Ook boeiend zijn de vele overzichten van de volken en culturen van het gebied van de oudheid, Rome en Hellas, Egypte, Perzië, Babel en vele andere landen. Wie moeite heeft met de soms Schriftkritische interpretatie van de Bijbelse geschiedenissen kan ongestoorder lezen als het gaat om de algemene gedeelten over de Bijbelse periode, zoals de ontwikkeling van de christelijke kerk, de uitvoerig belichte zendingsreizen van Paulus en de Romeinse wereld ten tijde van Jezus.

De auteurs slagen erin om de wereld van de Bijbel dicht bij de lezer te brengen. De vele actuele foto’s van huidige locaties in het Nabije Oosten hebben daarin een ondersteunende waarde. Verrijkend zijn ook de reproducties van vele kunstwerken die zijn opgenomen. De Bijbel heeft tal van kunstenaars geïnspireerd, zo blijkt uit deze uitgave. Al met al een werk dat op multifunctionele wijze informatie geeft over de Bijbel en daardoor hopelijk de band tussen de lezer en de Bijbel verstevigt.

N.a.v. ”Biblica. Atlas van de Bijbel. Een cultuurhistorische reis door de landen van de Bijbel”, door prof. Barry J. Beitzel (hoofdred.); uitg. Unieboek, Houten, 2009; ISBN 978 90 475 0183 1; 574 blz.; prijs t/m 31 dec. € 99,95, daarna € 125,-; het boek wordt geleverd in cassette en meet omvang 34 x 44 cm. Er is ook een kleine uitgave verkrijgbaar met als formaat 25,5 x 30 cm; € 49,95.