Normbesef personeel soms verbazingwekkend ver te zoeken
De werkloosheid neemt toe. Je ziet en hoort het van verschillende kanten. Aan de stoelpoten van accountants blijkt nog niet te worden gezaagd. Zij worden overstelpt door werk. Dat is begrijpelijk in deze tijd van kredietcrisis en controle van bonnetjes bij de overheid. Trouwens, dat laatste is niet alleen maar van deze tijd. Moest niet ooit een burgemeester van een grote stad vanwege die bonnetjes opstappen? Heel goed, dat die accountants controleren. Jammer, dat het nodig is.
Een van de grootste accountantskantoren wereldwijd, KPMG, deed onlangs bij bedrijven een onderzoek naar de integriteit van pas afgestudeerden. Ik las dat vooral jonge mannelijke managers het niet zo nauw nemen met de ethiek van hun handelen. In de voorbije twee jaar zou liefst 40 procent van veelbelovende medewerkers zijn ontslagen omdat zij waren gespeend van het besef van normen en waarden.Er zou spanning bestaan tussen verantwoordelijkheidsgevoel en het nastreven van inkomen, carrière en status. Recent afgestudeerden blijken zich weinig te bekommeren om hun collega’s. Ook tonen jonge managers weinig loyaliteit.
Jeugdvereniging
Het genoemde bericht stelt dat bedrijven een belangrijke rol zien weggelegd voor hbo’ers en universiteiten. Er zou, aldus het KPMG-rapport, veel meer aandacht moeten worden besteed aan het bijbrengen van sociale verantwoordelijkheid. Doekle Terpstra, voorzitter van de HBO-raad, legt de vinger ook bij de wervingsprocedure. „Letten die bedrijven wel goed op als ze mensen in dienst nemen?”
Niet iedereen is kritisch op de zelfzuchtige houding van jonge mensen. Ik las een commentaar in een weblog: „Wat zeuren ze eigenlijk? Worden eindelijk de christelijke principes massaal omgeruild voor evolutionistische, en dan is het weer niet goed.” Een andere reactie luidde: „Dit alles verbaast me niet. Vroeger werden normen en waarden bijgebracht in de kerk of op een jeugdvereniging. Dat is met de individualisering en ontkerkelijking steeds minder geworden. Tel daarbij op dat bepaalde bevolkingsgroepen een totaal ander waardestelsel hanteren en je krijgt dit als uitkomst.” Wel scherp opgemerkt, dat verband tussen zelfzucht en het evolutionisme. Richard Dawkins had het woord zelfzucht zelfs gekozen voor de titel van zijn boek ”Onze zelfzuchtige genen”. De evolutieleer predikt immers de zinloosheid van het leven; normloosheid in de maatschappij ligt dan in het verlengde.
Van de genoemde bevindingen kijk ik niet op, maar wat mij wel onthutst zijn de jonge leeftijden en het hoge percentage van die managers. Ook ik denk dat de uitstraling van de directies van bepaalde bedrijven op hun medewerkers, waaronder grote banken, bepaald niet positief is. Daarbij dient wel te worden bedacht dat veel burgers hoogrenderende aandelen wilden hebben en gretig meegraaiden.
De bij KPMG werkende hoogleraar accountancy Philip Wallage zegt in een commentaar dat regels niet helpen tegen hebzucht en egoïsme. Hij meent dat er geen enkele regel bestaat die integer gedrag kan afdwingen. Pessimistischer kan het niet, maar ik hoop dat hij niet helemaal gelijk heeft.
Wat betreft de rol, toebedeeld aan instellingen voor hoger onderwijs: wetenschappers blijken eveneens soms mank te gaan aan onzuiver moreel gedrag. Helaas spelen ook daar soms beschamende kwesties, terug te voeren op gebrek aan integer gedrag, zoals het ongevraagd publiceren van het werk van anderen, het fingeren van onderzoeksresultaten en het naar zich toehalen van onderzoeksbaten. Het gaat dus niet alleen om bankiers en bonussen, ambtenaren en buitenlandse reisjes, of volksvertegenwoordigers en onterechte declaraties. Universiteiten hebben om die reden colleges ethiek in hun lespakketten en hebben gedragsregels opgesteld.
Bewustzijn
Integer handelen gaat veel verder dan het opvolgen van regels. Integriteit bevorder je niet door alleen maar een gedragscode op te stellen, maar moet in de eerste plaats zijn gericht op de versterking van het bewustzijn om juist te handelen. Ouders en docenten moeten daarbij vooroplopen in het geven van het goede voorbeeld, directies van bedrijven moeten duidelijkheid bieden over taken en verantwoordelijkheden, helder zijn over het beleid inzake integriteit, vanaf de werving van medewerkers.
Bovenal geldt dat de bedrijfsleiding zelf onkreukbaar moet zijn. Een goed leider is alert op het mogelijk ontstaan van niet-integer gedrag en neemt onmiddellijk actie. Goed voorbeeld doet goed volgen; het omgekeerde geldt helaas ook.
Helpen regels? Ja, want zonder regels wordt het pas echt een jungle. En nee, want als ze niet worden nageleefd of als een overtreding wordt gedoogd, wordt het eveneens een bende.
Wat dan wel? De Bijbel laat zien dat het niet in de eerste plaats gaat om het verstand, maar om het hart van de mens. Je moet het van harte menen dat je de ander uitnemender acht dan jezelf. Het gaat ten diepste om het liefhebben van de ander, ook als je dat wat kost. Dat geldt ook jonge afgestudeerden.
De auteur is emeritus hoogleraar medische informatica en oud-rector magnificus van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Reageren aan scribent? goedbekeken@refdag.nl
