De Waarheidsvriend (orgaan van de Gereformeerde Bond binnen de Protestantse Kerk) besteedt deze week uitvoerig aandacht aan 175 jaar Afscheiding. Historicus prof. dr. A. Th. van Deursen, sinds enige tijd lid van de Christelijke Gereformeerde Kerken, wijdt er een column aan. „Twisten over de Afscheiding kan nu niet meer.”„„Als ik alles nog eens over mocht doen”, zei een bejaarde dominee tegen mij, „dan werd ik hervormd.” Ik kon hem begrijpen. We waren beiden geboren in de ongedeelde gereformeerde kerken, en we hadden al twee kerkscheuringen beleefd. Dan ga je vanzelf twijfelen of met afscheiding ooit een probleem is opgelost. Is mislukking ook niet een noodzakelijk gevolg van de gekozen methode? Afgescheiden kerken zijn geboren uit de zucht naar zuiverheid, en daar blijven ze naar zoeken. Ze trekken de grenzen strak en precies. Nieuwe scheuringen komen dan haast vanzelf.

Er is ook een andere kant. De Afscheiding van 1834 viert dit jaar een jubileum, en dat merk je in de winkels aan de nieuwe boeken. Eén daarvan is de dissertatie van Emo Bos: ”Souvereiniteit en religie. Godsdienstvrijheid onder de eerste oranjevorsten”. Bij het lezen heb ik dikwijls gedacht: hier zie je nu weer waarom die afgescheidenen groot gelijk hadden. In tijden van vervolging moet je altijd doen wat Luther ons voorhield: kiezen voor hen die onrecht lijden. Hoe kon een kerkbestuur in ernst volhouden dat mannen als Brummelkamp en Gezelle Meerburg het Evangelie niet mochten verkondigen op een hervormde kansel? Bos heeft het niet enkel over de Afscheiding. Zijn onderwerp is breder. De titel spreekt van ”godsdienstvrijheid”. Het boek geeft dikwijls de indruk dat het eigenlijk gaat over het tegendeel. De overheid had met de godsdienst haar eigen bedoeling. De kerk moest verlicht en vooruitstrevend zijn, gematigd en tolerant. Christenen die wilden blijven bij hun oude belijdenis werden gebrandmerkt als dwepers. Ze moesten zich niet beklagen als ze van de vrijheid werden uitgesloten.

Dat geeft het boek van Bos iets actueels, iets beklemmends bijna. Het begint je zo langzamerhand weer bekend voor te komen. Een overheid die het geloof van de Verlichting dwingend oplegt. Een parlement dat vrijheid van godsdienst kent, maar niet voor dwepers – fundamentalisten heten ze nu.

Twisten over voor en tegen van de Afscheiding kunnen we ons niet meer veroorloven. Het is nu samen vasthouden aan ons gemeenschappelijk belijden, ook als de overheid het ons gaat misgunnen.”

De Wachter Sions

Oogstzondag. In zijn serie over bid- en dankdagen in De Wachter Sions (orgaan van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland) staat L. M. P. Scholten dit keer ook stil bij „bijzondere praktijken” – in Urk, Bruinisse en Sint Annaland.

„Op Urk worden de datums bepaald door de praktijk van de vissersman. Op oudejaarsdag zorgde vroeger de hele vloot thuis te zijn. Daarom is het op die datum dankdag. Dan werd er zes weken niet gevaren. Half februari begon men weer te vissen. De biddag valt daarom op de tweede woensdag in februari.

Dan is er nog de bijzondere praktijk van de ”oogstzondag”. Deze wordt voorzover ons bekend alleen in onze gemeenten in Bruinisse en Sint Annaland gevonden, náást de gewone dankdag. De oorsprong van dit gebruik is onbekend. De inhoud van de oogstzondag is dezelfde als die van de dankdag. In Bruinisse valt de oogstzondag als regel op de laatste zondag in september. In Sint Annaland ergens in de herfst, al naar gelang men een dominee kan krijgen. Het is daar dan de gewoonte, dat ’s morgens het Heilig Avondmaal bediend wordt, ’s middags een oogstpreek wordt gehouden en ’s avonds de nabetrachting.

Van ds. A. Makkenze, die van 1913 tot 1914 in Bruinisse heeft gestaan, is een ”oogstpreek” bewaard gebleven, in zijn boek ”Voor gezette tijden” (1915). Onvergetelijk voor de mensen in Bruinisse is de preek die ds. F. Mallan daar heeft gehouden op de oogstzondag in 1953, getiteld ”De majesteit des Heeren in de weg Zijner oordelen” (Amos 9:5-6). Deze preek is in door de dominee bewerkte vorm in 2003 in druk verschenen.”