Het was maar een klein berichtje, toch geeft dit duidelijk een bepaalde ontwikkeling aan. Bovendien speelt het probleem van de tweede kerkdienst ook elders. Zeker is dat het geval bij de Nederlands gereformeerden. Tal van gemeenten in dit betrekkelijk kleine kerkverband hebben de middagdienst al geschrapt. Recent besteedde het blad Opbouw daar aandacht aan. Een wandeling of een filmvoorstelling wordt als alternatief opgevoerd!Maar ook in de Christelijke Gereformeerde Kerken en in hervormd-gereformeerde kring neemt de belangstelling voor de tweede dienst af. Daardoor staat tevens de catechismusprediking, waarmee vanouds de middag- of avonddienst gevuld werd, onder druk.

De wegblijvers uit de tweede dienst zullen ongetwijfeld hun argumenten hebben. Twee diensten op zondag is eigenlijk te veel om te verwerken, zo vindt men wellicht. Hoewel, kerken waar de belang­stelling voor de tweede dienst terugloopt, kenmerken zich eerder door korte kerkdiensten dan door lange. Maar één korte preek vindt men kennelijk ook al genoeg.

Wellicht heeft men gezien dat veel kerken elders ter wereld maar één dienst houden. Die mensen zijn toch ook christenen! Zeker, er zijn ook veel christenen die zelden of nooit naar de kerk gaan. Maar dat zegt natuurlijk wel wat over de aard en diepgang van hun geloof.

Hooguit één keer op zondag naar de kerk gaan, past helemaal bij een verwereldlijkte zondagsbesteding. Het is niet voor niets dat kerken van gereformeerde signatuur vanouds twee diensten beleggen. Als de zondag gezien wordt als Gods dag, aan Zijn dienst gewijd en geheiligd, dan ligt het niet voor de hand dat men het bij één kerkdienst laat.

Alleen zondagsmorgens naar de kerk gaan, betekent dat men de rest van de zondag veelal in de recreatieve sfeer doorbrengt. Begrijpelijk, want na de korte morgendienst ligt nog een groot stuk van de dag voor je. Bezwaren tegen zondagsarbeid zullen dan ook minder hard zijn. Men is toch al gewend op zondag van alles en nog wat te doen.

Het teruglopen van het kerk­bezoek in de tweede dienst, met als gevolg dat die na een aantal jaren wordt afgeschaft, is daarom geen kleinigheid. Dit is een symptoom van allerlei dieper liggende verschuivingen.

Een oppervlakkig en verwereldlijkt christendom heeft aan een halve zondag meer dan genoeg. Uiteraard zal men het zelf in andere bewoordingen formuleren. Zo vindt de vrijgemaakte kerkenraad in Amsterdam dat de tweede dienst niet meer goed aansluit bij de visie van de kerk. Kennelijk heeft men tegenwoordig een heel andere visie op het kerk-zijn dan voorheen.

Ongetwijfeld kon je je bedenkingen hebben tegen het geestelijk klimaat in de vroegere Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. Maar op hun manier wilden ze toch gereformeerd zijn. Ze waren trouw in de kerkgang en de catechismusprediking hield men in ere. Dat was een heel andere situatie dan in de grote Gereformeerde Kerken waar ze vandaan kwamen. Daar is de terugloop van de tweede kerkdienst al meer dan een halve eeuw geleden begonnen. Voor de meeste gereformeerden, inmiddels opgenomen in de PKN, is het tegenwoordig ook geen vaste regel meer om elke zondagmorgen naar de kerk te gaan. Wie een of twee keer in de maand zijn gezicht laat zien, behoort al tot de meelevende kerkleden.

Is dat, als we een generatie verder zijn, ook het beeld in bepaalde kerken in de gereformeerde gezindte? Tendensen in die richting zijn er zeker. Niet alleen in de Nederlands Gereformeerde Kerken, zo moet helaas geconstateerd worden.

De auteur is oud-hoofdredacteur van het RD. Reageren aan scribent?gedachtegoed@refdag.nl.