Een diepzwarte muur. Meer niet. De hoop op langzamerhand verschijnende contouren en schaduwen blijkt ijdel. Donker is hier echt donker. Er is –letterlijk– geen hand voor ogen te zien. Ook geen tafel, geen bestek, geen wijnglas, geen servet, geen tafelgenoot.Zo’n twee keer per week schuift in hotel-restaurant Oud London in Zeist een groep aan tafel om te ervaren hoe dat is, een vorkje prikken met het zwarte niets voor ogen.

De organisatie van de diners ligt in handen van Bartiméus. Sinds ruim een jaar biedt de organisatie voor blinden en slechtzienden de culinaire activiteit aan. De etentjes laten enigszins ervaren wat de consequenties zijn van een visuele handicap.

Zo-even ging het in polonaise het duister in, gastvrouw Annette Westerhuis –projectmedewerker van Bartiméus– voorop. Een trap af, een gang door, tweemaal langs een verduisterings­gordijn. „Vooral mannen praten hier van tevoren heel stoer over”, zal Westerhuis aan het einde van de avond zeggen. „Doen we even, stellen ze dan. Maar hoe verder we de zaal in gaan, hoe meer –ze maakt een aarzelende beweging– ze terugdeinzen.”

In Westerhuis’ plaats had eigenlijk een slechtziende of blinde moeten staan. „We vinden het erg belangrijk dat mensen met een visuele beperking als gastvrouw of gastheer optreden”, aldus communicatieadviseur Judith de Bock. Met de zeven blinden en slechtzienden die op dit moment –vrijwilig– bij Bartiméus Beleving werken, lukt dat niet altijd. De organisatie is daarom op zoek naar meer blinde of slechtziende vrijwilligers.

„Hier is je stoel”, zegt Westerhuis plots. Handen blijken onmisbaar in deze mysterieuze donkere kamer. Ah, een tafelrand. Aan de overkant, het lijkt ver weg, klinken stemmen. „Ik voel drie glazen.” „Zit jij rechts van mij?” Wat tasten en praten over en weer maakt het plaatje compleet: twee stellen bij elkaar aan een ronde tafel. Het schaaltje boter dat klaarstaat is snel ontdekt. Onvermijdelijk resultaat: vette vingers.

Alles wat licht kan geven, is hier verboden. Eén mobieltje zou in deze zwarte mist het effect van een schijnwerper sorteren. „Pas hadden we iemand met licht­gevende nagellak”, zegt Westerhuis. „Dat was een gedoe.”

Begluren

„Wij schaffen thuis bestek af”, concludeert een van de deelnemers na afloop. „Je kunt prima met je handen eten.” Het voorgerecht, zalmsalade met garnalen in een cocktailglas, wil nog wel op z’n chic. Vlees snijden met vork en mes is echter een hele kunst. Een onwillig stuk vlees –entrecote of toch karbonade?– levert gemopper op aan de ene kant van de tafel. „Snij voorzichtig van de randjes”, oppert een lotgenoot.

„Nu snap ik dat mijn cliënten meestal met hun handen voelen en met een lepel eten”, zegt een vrouw die met visueel gehandicapten werkt. Als er meermaals een frustrerend lege vork richting de mond is gegaan, zijn de tien vingers inderdaad een welkom hulpmiddel. In het donker moet etiquette het afleggen tegen gemak.

„Met je handen voelen is geen probleem”, zei Westerhuis bovendien voor de eerste gang. „We zien het toch niet.” De nachtkijker met infraroodlicht die de bediening gebruikt, zorgt voor net genoeg zicht om een bord veilig uit te serveren. „Wees niet bang dat we jullie vanuit een hoekje begluren en ons slap lachen”, stelde ze de aanwezigen gerust.

Vandaar dat er tijdens de exotische sorbet zonder enige gêne een stuk meloen –de smaak is goed thuis te brengen–van hand tot hand gaat. Persoon één houdt er niet van, persoon twee is er dol op. De vrijmoedigheid wordt verstoord door een grinnikende Westerhuis. Betrapt.

Misschien wel de meest aparte ervaring volgt aan het einde van de avond. Op elke tafel wordt kaarslicht aangestoken. Wat op een doorsneewinteravond een kleine flikkering teweegbrengt, doet nu aan als een fel zoeklicht. De stemmen tegenover, rechts en links krijgen ineens een gezicht. De tafel heeft een veel grotere doorsnede dan verwacht. Bovendien is de indeling van de geheimzinnige donkere ruimte totaal anders dan op basis van geluiden kon worden ingeschat.

Romantisch

In het donker wordt je wereld kleiner, is de conclusie tijdens een korte evaluatie aan het eind van de avond. Praten met personen aan de linkerkant, rechterkant of pal tegenover gaat nog wel, maar communicatie met gesprekspartners verderop vergt veel energie. Regelmatig iets zeggen blijkt essentieel. Een andere manier om bij de les te blijven is er niet. Hou een enkele minuut de lippen op elkaar en het gevaar van indommelen is reëel.

Het enige stel in het gezelschap dat aan een tweepersoonstafel zit, heeft zich verbaasd over het stemvolume van de anderen. „Wat een lawaai, ongelooflijk.” Voor een romantisch etentje kunnen de lampen dus beter aanblijven.

Voor louter gastronomisch genot overigens ook. De kalfssteak was heerlijk, maar werd niet herkend. De garnalen vielen eigenlijk best mee, maar zouden bij lamplicht zeker op de rand van het bord zijn blijven liggen. En het pureetje was verfijnd, al ontdekte geen van de tafelgenoten er rucola in. De zelf­gemaakte mayonaise was een topper. Tot op het moment dat het bord bleek te zijn veranderd in een romige zee. Ook opscheppen en maat houden is best lastig als alle lampen doven.

Elke laatste vrijdag van de maand organiseert Bartiméus een driegangendiner in het donker. Prijs 55 euro per persoon per arrangement. Voor groepen kan op afspraak een avond worden belegd. Opgave: awesterhuis@bartimeus.nl, 06-23888865.

www.dinereninhetdonker.nl.

Wie in het donker eet, mist een belangrijk deel van de culinaire ervaring. Voor blinden gaat dat echter niet op, stelt onderzoeker Remco Havermans.

Een groep mensen zit te eten. Het is zo donker dat ze hun voedsel niet zien. Plotseling gaat het licht aan: op de borden liggen blauwe aardappels en knalrode biefstuk. Meteen worden er mensen misselijk.

Het onderzoek dat Havermans, universitair docent aan de Universiteit Maastricht, aanhaalt, maakt het meteen duidelijk: eten wel of niet zien maakt verschil. „We weten al heel lang dat de visuele kenmerken van eten ons iets kunnen vertellen over de smaak die het waarschijnlijk heeft”, aldus de wetenschapper. Op dit moment bereidt hij een onderzoek voor naar de invloed van de kleur en vorm van groente en fruit op de waardering ervan.

Het is te verklaren dat zelfs een uitgesproken smaak als die van rucola in het donker moeilijk is te herkennen, zegt Havermans. „Wanneer je die groente voor het eerst eet, leer je de vorm en kleur van het rucolablaadje te koppelen aan de specifieke smaak en aan een bepaald mondgevoel. Kun je het eten niet zien, dan heb je minder informatie over wat je in je mond stopt en minder verwachtingen. Dat maakt herkenning moelijker. Zonder visuele input mis je een belangrijk deel van de eetervaring.”

Blinden herkennen eten uiteraard niet door het te zien. „Maar het is belangrijk te weten dat geur en klank –bijvoorbeeld of eten kraakt– ook een signaalfunctie kunnen vervullen.”

Dat maakte recent onderzoek duidelijk. Proefpersonen kregen een koptelefoon op terwijl ze chips aten. De kraakgeluiden werden gemanipuleerd, bijvoorbeeld door hoge tonen weg te filteren. „Daardoor klonk het minder krakerig. De proef­-personen vonden de chips daardoor minder vers en minder lekker. Dat laat zien hoe subjectief eetervaring is.”

Restaurant ctaste, Amsterdam. Driegangenmenu 39,50 euro, bijpassend wijnarrangement 12,50 euro. Bijzonder: bediening zo veel mogelijk door visueel gehandicapten. www.ctaste.nl.

In het donker gezien, Velsen. Rondleiding in het donker plus mogelijkheid tot maaltijd. www.wakan.nl.

Barbecuehuis De Jongen Koning , Purmerend. Eten in het donker (twee of drie keer per jaar, groepen op afspraak), 35 à 40 euro. Bijzonder: blinde vriend van eigenaar is gastheer. www.hetbarbecuehuis.nl.

Muzieum, Nijmegen. Driegangenmenu (inclusief drankjes) 55 euro. Bijzonder: blinde obers. www.muzieum.nl.