Ruim 250 jaar geleden, in 1753, stelde Leidenaar Jan Stolp een prijs in voor studies op het gebied van theologie en christelijke ethiek. Het Legatum Stolpianum is daarmee een van de oudste academische prijzen van Europa. In zijn testament bepaalde Stolp dat de jury gevormd moest worden door hoogleraren van de Leidse universiteit uit verschillende disciplines.Sinds de jaren zestig wordt de prijs vijfjaarlijks toegekend. „En begin augustus werd ik op een avond gebeld: „U hebt de Stolpprijs gewonnen””, zegt dr. Schaafsma (34) in de pastorie van de protestantse gemeente in Zuid-Beijerland, waaraan haar man als predikant verbonden is. „Voor mij kwam dat inderdaad volslagen onverwachts. Ik begreep wel dat enkele hoogleraren, onder wie mijn promotor, prof. dr. H. J. Adriaanse, mijn dissertatie hebben ingestuurd.” ”Reconsidering evil” heet haar proefschrift, ”Confronting Reflections with Confessions” (uitg. Peeters, Leuven).

Wat waren, heel in het kort, uw bevindingen?

Schaafsma, als ethica verbonden aan de Universiteit Utrecht en de Roosevelt Academy in Middelburg: „Al lang ben ik geïnteresseerd in de vraag welke sporen van religiositeit er in onze geseculariseerde samenleving nog te vinden zijn. En wat mij dan bijvoorbeeld intrigeert, is: ondanks dat onze samenleving steeds seculierder wordt, blijven mensen het begrip het kwaad in de mond nemen. Terwijl dat, dacht ik, een religieus geladen woord is. Hoe kan dat?”

In haar studie vergelijkt ze de opvattingen van een aantal denkers met elkaar: Paul Ricoeur, Immanuel Kant, Karl Jaspers en Karl Barth. „Ik contrasteer een religieuze benadering van het kwaad met een ethische en een tragische. Kant gelooft dat de mens het goede kan kennen en kan doen. Het kwaad is in eerste instantie een kwestie van nalaten en niet-nalaten. Het is dus iets beheersbaars. Dat noem ik de ethische benadering.

Daarnaast is er de tragische benadering, die Karl Jaspers voorstaat: het kwaad is er, en zal er altijd blijven. Dat zullen we moeten aanvaarden. Bij nadere bestudering ontdek je gelukkig nuances. In een van zijn werken, en dat is uitgerekend een werk over religie, komt Kant bijvoorbeeld met de notie van het radicale kwaad in de mens. Terwijl de hoofdlijn van zijn denken blijft dat de mens het kwaad beheerst. Dat is toch merkwaardig, iets paradoxaals. En eigenlijk ben je dan al een beetje bij de kern van mijn proefschrift. Met Paul Ricoeur zeg ik: Het begrip het kwaad vereist een samengaan van die ethische en de tragische benadering – en juist dat vind je in een religieuze context. Als die ontbreekt, hoe kwaad is het kwaad dan nog? Het verdampt.

In het laatste hoofdstuk, ”Het einde van het kwaad”, werk ik dat nog wat verder uit. Juist vanuit religieus perspectief kun je zeggen: Er komt een einde aan het kwaad. Door middel van vergeving, bijvoorbeeld. Of, eschatologisch: Straks komt er een nieuwe wereld. Het zal niet zo blijven. Het kwaad wordt dan ernstiger dan in de andere benaderingen. Waarbij je de ethische en de tragische benadering van het kwaad wél weer kunt gebruiken als een tegenwicht tegen een al te gemakkelijk religieus spreken over dat kwaad. Zo van: „Stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw.”

„Anderzijds heb ik met mijn proefschrift willen aantonen dat dit begrip niet zonder religieuze context kán. Anders wordt het inhoudsloos – met alle gevolgen van dien, denk maar aan Bush’ as van het kwaad. Overigens ben ik wel verbaasd dat ik juist met dit pleidooi nu deze prijs heb gewonnen.”