”Valentine Prax en Ossip Zadkine. Portret van een kunstenaarshuwelijk”
Auteur: Hans Knap
Uitgeverij: Ad. Donker, Rotterdam, 2001
ISBN 90 6100 516 7
Pagina’s: 176
Prijs: € 18,25. „Ga maar eens met je buurman praten, ook een Rus - hij woont op de tweede etage, een soort beeldhouwer.” Met die woorden verdwijnt een goede Russische vriend uit het leven van schilderes en dichteres Valentine Prax. En juist dit afscheid is voor haar een onvermoed begin van een lange historie samen met beeldhouwer Ossip Zadkine in de woelige tijd van de twintigste eeuw. Hans Knap portretteert een kunstenaarshuwelijk.

Voordat de ontmoeting tussen Zadkine en Valentine Prax plaatsheeft, is er in het leven van de beide jonge mensen al het een en ander gepasseerd. Zij maken de Eerste Wereldoorlog mee en beiden verlaten het ouderlijk huis al op jonge leeftijd, iets wat vanzelfsprekend niet zonder slag of stoot gaat.

Parijs is in die tijd de meest voor de hand liggende plaats om op kunstzinnig terrein bekendheid te krijgen. Ossip Zadkine vindt hier de mogelijkheid om artistieke vernieuwingen in te passen in zijn werk. Het leven als bohemien in de Franse hoofdstad bevalt hem prima. Hij nodigt zijn bovenbuurvrouw uit om eens naar het kunstenaarscafé ”Le Rotonde” te komen. Maar de schuchtere en verlegen Valentine voelt zich daar totaal niet op haar gemak. Haar manier van werken strookt helemaal niet met de stroom van vernieuwingen die de schilder- en dichtkunst overspoelt. Ossip blijft haar stimuleren, maar verzekert haar dat ze, zeker als dichteres, zal creperen van de honger.

Onhandige zakenman
Na twee armoedige jaren in Montparnasse, trouwen Ossip en Valentine. Zij blijkt een echte tegenpool van de beeldhouwer te zijn. Waar hij de onhandige zakenman is, is zij de redder in nood. Zadkine waardeert en stimuleert op zijn beurt Valentine om door te gaan met werken volgens de nieuwe stromingen in de kunst. Hoewel deze -vooral kubistische en fauvistische- stromingen ook Valentines werk beïnvloeden, gaat ze toch haar geheel eigen gang. Zo is in haar werk de liefde voor haar geboorteland Algerije terug te vinden. Haar fascinatie voor kleur en natuur verwerkt ze in een soort folkloristische glasschilderijtjes. Die overigens zeer goed verkopen. En dus breken er betere tijden aan.

Valentine tekent een contract en kan in een goed atelier aan de slag met groter werk. Een tijd lang verkoopt haar werk zelfs beter dan dat van Zadkine. Maar ook hij krijgt gelukkiger momenten. Hij komt in de gelegenheid om een verre reis te maken die een nieuwe bron van inspiratie vormt.

Juist dan breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Zadkine en Valentine krijgen het opnieuw zwaar. Het werk van de beide kunstenaars valt onder dat van de door Hitler verboden modernen. Zadkine en Valentine trekken naar het zuiden. Als ook daar de grond onder de voeten van de -deels Joodse- kunstenaar te heet wordt, vertrekt Zadkine naar New York. Via brieven houdt hij nog kort contact met Valentine, maar al spoedig wordt dat onmogelijk. Het gevolg is voor beiden een tijd van grote verlatenheid en depressie.

Verstopte beelden
Zadkine probeert een nieuwe start te maken in New York. Hoewel hij er niet alleen is, mist hij de vertrouwde steun van Valentine. Helaas heeft dit het trieste gevolg dat Zadkine ontrouw wordt aan Valentine, zoals later zal blijken. Intussen waakt Valentine over de beelden van Zadkine. Ze laat ze her en der verstoppen. Valentine herinnert zich dat Zadkine in moeilijke tijden maar één ding deed: schilderen en tekenen. Dat is voor haar het enige dat rest.

Haar werk weerspiegelt de eenzaamheid en het gevoel van onmacht en woede. Haar stijl blijft echter serieus en minutieus. Ze experimenteert met geweven delen in haar werk. De plaatselijke weverij biedt aan om haar werk uit te voeren. Maar de productiekosten zijn te hoog en dus krimpen de inkomsten steeds verder in. Als blijkt dat de buren die hun atelier beheren, niet te vertrouwen zijn, verscheurt Valentine heel wat doeken. Liever doet ze dat, dan dat ze in handen van de vijand terechtkomen.

Na de oorlog doet Valentine er alles aan om Zadkine terug te zien. Zadkine twijfelt echter. Als blijkt dat Valentine een nierziekte heeft, komt hij toch terug. Voor de kunst breken betere tijden aan. Zadkine krijgt opdracht voor het maken van diverse monumenten (bijvoorbeeld ”Verwoeste stad” in Rotterdam) en ook het werk van Valentine vindt waardering.

Hoewel ze bij elkaar blijven, loopt hun relatie niet over rozen. Een leerling van Zadkine wordt beider vertrouwenspersoon, die vele gesprekken met hen voert. Als Zadkine sterft, gaat Valentine alleen verder. In haar werk keert ze terug naar de thema’s waarmee ze begon. De herinneringen aan haar dorp, de zee, de vissers en de dromen. Ze schrijft gedichten en ruimt in elk schilderij een hoekje in voor haar geboorteplaats.

Waardevol document
Hans Knap doet minutieus verslag van beider leven. En dat gebeurt in een helder leesbare stijl. Het verhaal verloopt chronologisch en geeft behalve een persoonlijk verslag een indringend beeld van de geschiedenis, gezien door de ogen van een kunstenaarsechtpaar.

Door de vele details raakt de lezer soms even het spoor bijster, maar wie meer wil weten over het leven van zowel Ossip Zadkine als Valentine Prax, heeft aan dit boek een waardevol document.