De gelijkenis van twee verloren zonen
Ds. P. L. de Jong uit Rotterdam heeft in een aantal artikelen in het Christelijk Weekblad verslag gedaan van zijn ervaringen in Manhattan, hartje New York, waar ds. Tim Keller een megagemeente uit het niets tot aanzijn riep. Toen hij Keller had horen preken over Openbaring 22, wist hij het al snel: „Deze man is inderdaad een kanon van een prediker. Zijns gelijke is er op het moment in ons land niet.”
Intussen begrijp ik waarom ik de laatste tijd nogal eens over de gelijkenis van de verloren zoon heb horen preken op een manier die anders is dan anders. Kennelijk werd gerefereerd aan Kellers exegese. Hij spreekt van een gelijkenis van de twéé verloren zonen.Kellers boek over deze gelijkenis –”De vrijgevige God. Recht naar het hart van het christelijk geloof”– mag een aanrader heten. Na lezing kan men zich in gemoede afvragen waarom er meestal zo eenzijdig over deze gelijkenis wordt gepreekt.
De kern van Kellers boodschap kan ik het beste weergeven met het volgende citaat. „In alle gevallen waar Jezus in aanraking komt met een religieus type en een seksuele paria (bijv. in Lucas 7) of met een religieus type en een etnische paria (bijv. in Johannes 3-4) of met een religieus type en een politieke paria (bijv. in Lucas 10), is het de paria die aansluiting bij Jezus krijgt en niet het oudstezoontype. Jezus zegt tegen de gerespecteerde religieuze leiders: „De tollenaars en de hoeren zijn u voor bij het binnengaan van het koninkrijk van God” (Matthéüs 21-31).”
Moralisme
De bedoeling is duidelijk. „Met deze gelijkenis doorkruist Jezus wat bijna iedereen altijd gedacht heeft over God, zonde en verlossing. Zijn verhaal brengt het verwoestend egocentrisme van de jongste zoon in beeld maar veroordeelt ook, in de krachtigste termen, het moralisme van de oudste. Jezus zegt hier dat zowel religieuze als onreligieuze mensen geestelijk verloren zijn…” De jongste zoon zag zijn verlorenheid in en kwam met berouw terug.
De oudste beriep zich op zijn rechten, gezien zijn staat van dienst en zijn onberispelijke leven. Niet zijn wangedrag maar zijn ‘rechtvaardigheid’ verhinderde hem in te gaan tot het feest van zijn vader. „En zo komt de oudste zoon in zijn woede tot nog meer belediging van zijn vader.” De oudste zoon bleef thuis, maar hij stond in feite verder van de vader en was hem vreemder dan zijn broer, blind als hij was voor zijn eigen toestand.
Keller laat helder uitkomen hoe beledigend het voor de vader was dat de jongste zoon voortijdig de erfenis opeiste. In de traditie van het Midden-Oosten betekende dat: ”het leven in stukken scheuren”. De oudste zoon wilde echter niet anders dan de jongste. Hij was net zo egoïstisch.
Concreet
Keller laat niet na de betekenis van de gelijkenis te concretiseren, waarbij de keurige, nette, onberispelijke christen net zo goed in de beklaagdenbank wordt gezet als degene die zijn lusten uitleeft in de wereld. Trouwens: „Bij politieacties om internetsexjagers op zoek naar jonge tieners in de val te laten lopen worden regelmatig zeer gelovige mensen betrapt, waaronder veel priesters en dominees.” Maar Keller herinnert ook aan een vrouw, die vele jaren „in christelijk dienstbetoon” had gewerkt. Ze kreeg op middelbare leeftijd een chronische ziekte en meende diep in haar hart dat God iets beters aan haar verschuldigd was.
Jezus verdeelt de wereld echter niet in morele ‘goeden’ en immorele ‘slechten’. Hij laat zien dat beide categorieën zich overgeven aan „een zelfverlossingsproject”, ze pakken het alleen verschillend aan. Intussen verlangt de vader ernaar dat beiden terugkomen en gaan delen in het feestmaal.
Keller gaat telkens concreet in op wat hij noemt ”oudstezoongehoorzaamheid”. „Slaafse, mokkende onderworpenheid aan de wet” is nog wat anders dan „Gods wil te doen, omwille van de waarheid, en uit liefde voor de mensen om je heen.” Er is geen „verwondering, intimiteit en verrukking in hun gesprekken met God.” Zulke oudste zonen kunnen overigens in de kortste keren jongste zonen worden.
Maar oudstezoontypes kunnen ook aversie oproepen bij wereldse mensen. Weinigen beseffen, zegt Keller, dat „het moralistische oudstezoonschap” net zo onder het oordeel ligt als „de wellustigheid van het jongstezoonschap.”
Meedogenloos
Ik ben geneigd door te gaan met typeringen, voorbeelden en beelden door te geven uit Kellers boek. Keller meldt dat in zijn gemeente jongste zonen toetraden, omdat ze zagen dat hij onderscheidt maakt tussen „het evangelie en religieus moralisme.” Er is een groot verschil tussen een oudste zoon en een echte christen die het Evangelie gelooft. Oudste zonen kunnen zelfs meedogenloos zijn in hun oordeel over anderen. Nochtans zegt de vader ook tot de oudste: „Alles wat van mij is, is van jou.”
Het boek vindt zijn climax in ”de ware oudste broeder”, die de schuld in onze plaats aan het kruis betaalde, waardoor het feestmaal, het bruiloftsmaal van het Lam mogelijk is geworden (Openb. 19).
Charisma
Ik begon deze recensie met de uitspraak van ds. P. L. de Jong dat we zulke predikers niet meer hebben. Hij zal doelen op Kellers charisma. Zijn Schriftuitleg is inderdaad verrassend, terwijl men al lezend het idee krijgt dat men het zelf zou hebben kunnen bedenken. Zo gaat dat met voorgangers die moeilijke dingen eenvoudig kunnen voorstellen. Daar hebben we zeker behoefte aan.
Eenvoudig is het onderhavige boek beslist. Het laat zich lezen als een trein. Maar het doet een sterk appel op ons ‘nette’ christenen als het gaat om de inleving van onze verlorenheid en het vinden van de grond voor behoud.
N.a.v. ”De vrijgevige God. Recht naar het hart van het christelijk geloof”, door Tim Keller; uitg. Van Wijnen, Franeker, 2009; ISBN 978 90 5194 354 2; 110 blz.; € 12,95.
