Op 11 september 1609 liet Henry Hudson het anker vallen voor de kust van het huidige Manhattan. In een poging een westelijke doorvaart naar Indië te vinden, stuitte de VOC-kapitein na veel omzwervingen op de Nieuwe Wereld. Daar legde hij de basis voor een innige relatie tussen Nederland en Amerika, die dit jaar haar 400e verjaardag viert.Drie wetenschappers van het Roosevelt Study Center in Middelburg kozen dit jubileumjaar als het moment om een allesomvattend overzicht te publiceren van 400 jaar Nederlands-Amerikaanse betrekkingen. Vorige week nam prinses Margriet het eerste exemplaar van het vuistdikke boek ”Four Centuries of Dutch-American Relations” in ontvangst.

Maar liefst 94 auteurs leverden een bijdrage aan het werk. Zij bieden niet alleen een historisch overzicht van vier eeuwen relaties tussen Nederland en Amerika, maar zoomen ook in op details als de Amerikaanse advertentiestrategie in Nederland en de samenwerking tussen de inlichtingendiensten van beide landen.

Hoewel in de loop der jaren al veel over de betrekkingen tussen Nederland en Amerika is gepubliceerd, gebeurde dat nooit eerder op zo’n uitputtende en gestructureerde manier. Met recht kan ”Four Centuries of Dutch-American Relations” dan ook nu al een standaardwerk worden genoemd, dat goede diensten kan bewijzen aan de wetenschap, het onderwijs en de journalistiek. Geïnteresseerden moeten wel de Engelse taal machtig zijn, want het boek is (vooralsnog) niet in het Nederlands beschikbaar.

Medesamensteller Hans Krabbendam is „opgelucht” dat de megaklus is geklaard. „Dit is de afgelopen jaren mijn hoofdtaak geweest. Het geeft een enorme voldoening om met zo veel verschillende auteurs een project te realiseren dat groter dan jezelf is.”

Hoe zou u de Nederlands-Amerikaanse betrekkingen over de afgelopen 400 jaar willen typeren?

„Er is sprake van een golfbeweging. In de eerste 200 jaar staat vooral de Nederlandse inbreng in Amerika centraal. De negentiende eeuw vormt een soort scharnierpunt. Het tij keert als het ware, en de Amerikaanse invloed op Nederland wordt steeds groter.”

Heeft Nederland nu echt invloed in Amerika gehad, of overschatten we onszelf?

„In de vroege periode zeer zeker. Nederland vormde altijd een soort strategische achterdeur tegenover het steeds machtiger wordende Engeland. Ook heeft Nederland de basis voor de Amerikaanse democratie gelegd.”

Welke betekenis heeft Nederland voor Amerika anno 2009?

„We moeten die betekenis niet overschatten, maar in Amerika wordt echt wel naar Nederland gekeken. Neem de hervorming van de gezondheidszorg die momenteel in de Verenigde Staten actueel is. Daarbij is nadrukkelijk gekeken naar de manier waarop Nederland de basisverzekering heeft ingevoerd. Helaas krijgt Nederland ook negatieve aandacht, bijvoorbeeld door de rechtse zender Fox News, die Nederland over het algemeen als het afvoerputje van Europa wegzet.”

Dichter des vaderlands Ramsey Nasr schilderde Nederland af als het volgzame brave jongetje van de klas. Zijn we dat ook?

„Over het algemeen volgen wij de Verenigde Staten wel. Maar er zijn ook voorbeelden dat de Nederlandse politiek zich nadrukkelijk tegen Washington heeft gekeerd. Minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns was absoluut niet geliefd bij de toenmalige Amerikaanse president Kennedy.

Overigens, de keren dat Amerika daadwerkelijk druk op Nederland heeft uitgeoefend, heeft dat voor ons alleen maar goed uitgepakt. Neem het avontuur in Nederlands-Indië. Nederland wilde krampachtig vasthouden aan het bestuur van Nieuw-Guinea. De Amerikanen waren daar op tegen. Onder druk van Washington heeft Nederland het bestuur over Nieuw-Guinea aan de Verenigde Naties overgedragen. Dat heeft ons voor een koloniale ramp behoed. We hadden onze huidige welvaartsstaat niet kunnen opbouwen als we op onze koloniale bezittingen waren blijven leunen.”

Duizenden Nederlanders emigreerden in de loop van de geschiedenis naar Amerika. Wat trok hen zo aan?

„Het klinkt misschien niet zo hoogdravend, maar toch in de eerste plaats goedkoop land. De grondprijzen lagen gewoon aanzienlijk lager dan in Nederland. Daarnaast natuurlijk de vrijheden: vrijheid van godsdienst, lage belasting en, niet te vergeten, directe politieke invloed. In Amerika worden zo’n beetje alle publieke bestuurders gekozen, tot en met de sheriff van de plaatselijke politie.”

Welke rol heeft de kerk in dat alles gespeeld?

„Een zeer belangrijke rol. Vooral in de beginjaren van de Nederlandse emigratie naar Amerika had de kerk een samenbindende functie en droeg zij zorg voor de overdracht van de Nederlandse cultuur en waarden. Toen de Britten de macht in de Nieuwe Wereld hadden overgenomen, werd de kerk steeds meer een vluchtheuvel. Via de kerk is ook het Nederlandse piëtisme naar Amerika geëxporteerd. In de loop van de geschiedenis zie je dan een heel interessante wisselwerking tussen het Nederlandse en het Amerikaanse piëtisme ontstaan. Beide stromingen hebben bruikbare elementen uit elkaars traditie overgenomen.”

Mede n.a.v. ”Four Centuries of Dutch-American Relations”, samengesteld door Hans Krabbendam, Cornelis A. van Minnen en Giles Scott-Smith; uitg. Boom, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 850 6653 8; 1190 blz.; € 45,00.