Vogt, theoloog en predikant van de Evangelische Broedergemeente te Niesky, sprak op het congres ”Ervaring: geloven, belijden en handelen in het piëtisme”, dat deze week in het Oostduitse Halle plaatsvindt. Het congres, dat ruim 150 piëtisme-onderzoekers uit heel de wereld bij elkaar brengt, wordt elke vier jaar georganiseerd door het Interdisziplinäres Zentrum für Pietismusforschung (IZP). Het congres vindt plaats in de Franckesche Stiftungen, het voormalige weeshuis van pedagoog en theoloog August Hermann Francke.Volgens Vogt maakte Zinzendorf een scherp onderscheid tussen ”verstandschristendom” en ”hartereligie”. „Wie Jezus niet in zijn hart heeft, is levend dood”, citeerde hij Zinzendorf. „Het hart was voor Zinzendorf de bron van theologische kennis. Het heeft God goed gedacht zich aan het hart te openbaren. De Heilige Geest gebruikt niet het verstand, maar het hart als werkplaats. De heilservaring van Jezus is dus primair een hartezaak.”

Het hart oversteeg volgens Zinzendorf ook de betekenis van het verstand; het hart omvat de gehele mens. „Wie niet weet wat een hart is, kan ik niet helpen”, schreef Zinzendorf. Met de bijbelwoorden „Mijn zoon geef Mij uw hart” bedoelde Zinzendorf volgens Vogt dat het hart het centrum van de mens is, en dat het hart gegeven moet worden. „Hier is geen sprake van dwang, maar van een vrijwillige overgave, die tegelijk een gave van de Heilige Geest is.”

De kern van het christelijk geloof is volgens Zinzendorf „de Heiland in het hart ontvangen”. Met het hart kan de mens Jezus ook aanschouwen, door „innerlijk zien”.

Het piëtisme, verklaarde IZP-directeur Udo Sträter, kent een spanning tussen passief-introverte, op verinnerlijking gerichte vroomheid enerzijds, en actief-extraverte, op mens- en wereldverbetering gerichte vroomheid anderzijds. Op het actief-extraverte aspect van het piëtisme vestigde drs. Jan van de Kamp, onderzoeker aan theologische faculteit van de Vrije Universiteit te Amsterdam, de aandacht. Van de Kamp ging in op de Duitse vertalingen van Engelse puriteinse geschriften. Hij besteedde bijzondere aandacht aan de ”Praxis pietatis” van Lewis Bayly. Bayly’s werk werd tussen 1628 en 1743 in 69 edities op de Duitse markt verspreid.

Bayly, betoogde Van de Kamp, heeft in de Duitse vroomheidsliteratuur een nieuw element geïntroduceerd. „Hij propageerde de christelijke disciplinering van het alledaagse leven, waaronder de puriteinse dagindeling. Opvallend is dat Bayly niet zozeer in het Duitse calvinisme, maar veelmeer in het lutheranisme positief is ontvangen.”

Van de Kamp sprak het vermoeden uit dat Bayly ook de zondagsheiliging in de Duitse vroomheidsbeweging heeft geïntroduceerd. „Lutherse theologen voerden in de zeventiende eeuw een discussie over de zondagsheiliging. Het is waarschijnlijk dat de voorstanders zich lieten inspireren door Bayly’s geschrift. De vader het Duitse piëtisme, Philipp Jakob Spener, heeft in zijn jeugd het werk van Bayly met instemming gelezen. Later keerde hij zich van de puriteinen af, omdat ze zijns inziens wet en evangelie, rechtvaardiging en heiliging met elkaar vermengden.”