Terecht signaleren Harry van der Molen en Klaas Pieter Derks dat demografische verschuiving in de samenleving van veel fundamenteler aard zijn dan de huidige slechte economische omstandigheden. Ernstiger dan de kredietcrisis is de groeiende kloof tussen oud en jong, zo stellen zij. Er is inderdaad een nieuwe solidariteit nodig. Deze zal echter wel gepaard moeten gaan met radicalere veranderingen dan Van der Molen en Derks voorstellen. Met een streep onder de aandacht voor gezinnen.Hoe groot is het probleem eigenlijk? Volgend jaar wordt een tekort verwacht van 6,7 procent van het nationaal inkomen (bbp). Dat is een bedrag van ruim 30 miljard euro. Dus zo’n 100 miljoen per dag. De overheidsschuld is de afgelopen drie jaar toegenomen met 20 procent van het bbp.

Daarbij moet natuurlijk wel bedacht worden dat daar ook extra bezittingen tegenover staan van de banken die gekocht zijn voor 80 miljard euro. Maar ondertussen helpt dat niet om de financiële problemen op te lossen. Over schuld moet rente betaald worden, en het is nog onzeker wat die banken weer gaan opbrengen.

Het vereist veel kennis van zaken en stuurmanskunst om de juiste antwoorden op deze complexe vraagstukken te vinden. Nu bezuinigen zou het prille herstel van de economie de nek omdraaien. De tekorten van de Nederlandse staat lopen ondertussen wel op. Door de vergrijzing en de toenemende kosten in de zorg was het financiële beeld al niet rooskleurig. En daar kwam de financiële crisis overheen.

Daardoor hebben we nu een dubbele uitdaging. In de eerste plaats moeten we de tekorten die veroorzaakt worden door de financiële crisis terugverdienen. In de tweede plaats moeten we op langere termijn weer uitkomen op een financieel plaatje dat we met elkaar kunnen opbrengen. Deskundigen schatten de inspanning die daarvoor nodig is op zo’n 40 miljard euro.

Houdbare oplossingen

Het is van groot belang dat de politiek zich vermant en kiest voor oplossingen die houdbaar zijn op de lange termijn. Er zijn echter meer oplossingen nodig dan Van der Molen en Derks aandragen. Naast beperking van de hypotheekrenteaftrek moet en kan de leeftijdsgrens van de AOW omhoog. De gemiddelde leeftijd van de Nederlanders is sinds de invoering van de AOW ongeveer tien jaar gestegen. De AOW-leeftijdsgrens van 65 jaar lijkt echter een gestolde sacraliteit te zijn geworden.

Om dit punt te depolitiseren zou er onderzoek moeten komen naar een voorzichtige en matige indexering van de leeftijdsgrens waarop AOW genoten kan worden. Afhankelijk van de economische ontwikkelingen en de omvang van de problemen moet de AOW ook gedeeltelijk gefiscaliseerd kunnen worden. Dat vraagt offers van jong en oud. Een gezamenlijke gezindheid hiertoe kan een vruchtbare broedplaats worden voor hechte solidariteit.

Gezien de grote financiële problematiek zijn beperking van AOW en hypotheekrenteaftrek volstrekt onvoldoende om te komen tot een op lange termijn duurzame financiële positie van de overheid. Het politieke steekspel lijkt te suggereren dat we kunnen kiezen voor de ene of de andere maatregel. Daarmee wordt de kiezer in feite in het ootje genomen. Fors ingrijpen in tal van regelingen lijkt noodzakelijk.

Cruciaal daarbij is voldoende aandacht voor het tijdstip van invoering en het voorkomen van grote schokken. Zo kan de hypotheekrenteaftrek natuurlijk nooit ineens afgeschaft of stevig beperkt worden, maar over een periode van dertig jaar kan dat wel. Juist dat vraagt moed om nu beslissingen te nemen, omdat het mensen de gelegenheid biedt hun gedrag hierop af te stemmen. Daarmee wordt voorkomen dat bepaalde groepen het kind van de rekening worden en worden lasten gezamenlijk gedragen.

Een belangrijk uitgangspunt daarbij is dat de verdiencapaciteit niet verder aangetast moet worden. Op wereldschaal neemt de concurrentie alleen maar toe en Nederland moet blijven investeren in onderwijs en innovatie om het hoofd boven water te houden. Als dragende kracht onder ons belastingstelsel moeten werkgelegenheid, ondernemen en de uitvoering van (betaalde) arbeid zo veel mogelijk gestimuleerd worden. Niet alleen omdat de overheid hier ruim 100 miljard euro aan belastingopbrengsten uit genereert, maar ook omdat werken een heilzame opdracht is vanuit Gods Woord.

Solidair

Veel jongeren gaan ervan uit dat regelingen zoals de AOW en de hypotheekrenteaftrek er over een aantal jaren niet meer zijn. De solidariteit is nu dus ver te zoeken. Dat geeft vervreemding tussen generaties en vervreemdt jongeren van de huidige politieke discussies op dit punt. Een heldere en daadkrachtige aanpak in gezamenlijkheid kan de oplossingen die hard nodig zijn voor deze complexe vraagstukken hopelijk wat depolitiseren.

Dat vraagt politieke moed, omdat met een vergrijzend kiezerskorps sommige maatregelen electoraal lastig te verkopen zijn. Juist daarom is het van belang om boven de vierjarenhorizon uit te stijgen en de kiezer een eerlijk beeld voor te houden van de gigantische uitdagingen op de lange termijn.

Het zou de diverse politieke partijen sieren om zo eensgezind mogelijk met deze langetermijnproblemen om te gaan en ze niet op politieke gronden uit te vechten in de Haagse arena. Wat ons betreft staat een christelijk-sociaal perspectief hierbij centraal, aangevuld en verguld met conservatief krediet en een Bijbels fundament van een door naastenliefde gekleurde solidariteit.

Prof. dr. Elbert Dijkgraaf is hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Jan Kloosterman Msen is oud-voorzitter van de SGP-jongeren en betrokken bij de oprichting van de stichting Christelijk-Sociaal Jongeren Congres.