Gegil, mensenmassa’s in paniek, agenten in het nauw. De situatie op het strand bij Hoek van Holland, op een feest afgelopen weekend, was bijzonder explosief. Een man werd dodelijk getroffen, zeven anderen raakten gewond.Het ziet er naar uit dat het 19-jarige slachtoffer door een politiekogel om het leven is gekomen. Op een filmpje op videokanaal Youtube is te zien hoe een groepje agenten in burger in het nauw gedreven lijkt en kennelijk de wapens heft.

Voor dr. Jaap Timmer, in 2005 gepromoveerd op geweldsgebruik door en tegen de politie, staat vast dat er op het megafestijn bij Hoek van Holland iets „dramatisch mis” ging. „Het lijkt erop dat het feest niet goed is voorbereid. Bezoekers liepen kennelijk de hekken omver, waardoor mogelijk mensen met wapens het terrein op konden komen. Dat het mis is gegaan, is zeker niet alleen de politie aan te rekenen, maar ook de organisatie van het evenement.”

Het lijkt erop dat agenten in burger zich in het nauw gedreven hebben gevoeld en zich hebben bekendgemaakt, afgaand op het Youtubefilmpje.

Timmer: universitair hoofddocent politie- en veiligheidsstudies aan de Vrije Universiteit in Amsterdam: „Kennelijk was er vanuit het publiek sprake van pure agressie en geweld. Misschien zijn de agenten in burger herkend door bijvoorbeeld hooligans. Normaal gesproken zal een agent in burger zijn identiteit niet prijsgeven. Hooguit als er sprake is van een noodsituatie, in het geval dat bijvoorbeeld iemand voor zijn ogen in elkaar wordt getrapt.

Het kan ook nog zo zijn dat iemand ontdekte dat er ergens een agent in burger liep. Sommige boeven ruiken een agent als het ware op een kilometer afstand. Ze zeggen wel eens dat politiemensen typisch politieel gedrag vertonen, bijvoorbeeld door de manier waarop ze kijken en mensen observeren.

Als een agent in burger wordt herkend, is die extra kwetsbaar. Hij heeft minder beschermende middelen dan mensen van de Mobiele Eenheid, die onder meer beplating in de kleding dragen.

Verder zullen misschien niet alle omstanders in de massa begrijpen dat het om een agent in burger gaat. Ze kunnen denken: Wat is dat voor een agressieveling? Er kan daardoor paniek uitbreken. Als agenten in uniform verschijnen, kan dat omstanders afremmen in agressie.”

Wat is de procedure voor agenten die in het nauw gedreven zijn?

„Probeer veilig weg te komen. Zorg anders dat collega’s elders je ontzetten. Er valt met een groepje agenten niet te knokken tegen een gigantische mensenmassa. Het is heel lastig om dan overzicht te creëren.”

Wanneer mag een agent zijn wapen trekken?

„Als een verdachte bij zijn aanhouding een ernstig geweldsmisdrijf pleegt of wanneer iemand vuurwapengevaarlijk is. In alle gevallen geldt dat er zo mogelijk eerst een waarschuwingsschot wordt gelost. Er zijn gevallen waarbij de tijd daarvoor te kort is en de situatie dat niet toelaat.” Een waarschuwingsschot kan ongekend effectief zijn, weet Timmer. „Begin jaren negentig wist een hoofdinspecteur met een waarschuwingsschot tientallen mariniers onder controle te krijgen. Die mariniers wilden in Rotterdam verhaal halen op een drugsgebruiker, die iemand uit hun kennissenkring zou hebben belaagd. Bij het Centraal Station stormden ze met z’n allen op de man af. Juist op dat moment waren er ook politiemensen in de buurt. De hoofdinspecteur loste een waarschuwingsschot en schreeuwde: „Alle mariniers tegen die muur!" Dat deden ze allemaal braaf. De politieman had gebruik gemaakt van het momentum."

Hoe moeilijk is het voor een agent om zijn wapen te trekken?

„De drempel is hoog. Nederlandse agenten schieten niet zo snel. In bijvoorbeeld landen in Latijns-Amerika en sommige Aziatische gebieden is de politie veel minder terughoudend om fysiek geweld te gebruiken.

De politie in Nederland is er niet om slachtoffers te maken, maar om de orde en vrede te handhaven. Daarin zijn politiemensen gepokt en gemazeld. Het kan duizendmaal terecht zijn dat een politieambtenaar een schot heeft gelost, hij zal dat toch als een verlies ervaren. Hooguit is hij trots dat hij en zijn collega’s een confrontatie hebben overleefd.”

Is het zo dat de politie harder moet optreden, omdat het geweld in de samenleving ernstiger wordt?

„Dat is geen onredelijke verwachting. Verrassend is echter dat cijfers laten zien dat er niet echt sprake is van een toename van door de politie gebruikt geweld. De afgelopen dertig jaar vielen er jaarlijks gemiddeld ongeveer drie doden en veertien gewonden door politiekogels.”

Politici zijn verontwaardigd dat mensen zich opnieuw tegen de politie hebben gekeerd.

„Die verontwaardiging is terecht. Relschoppers moeten heel duidelijk weten dat er korte metten wordt gemaakt met hun gedrag.”