Vrouwen in Duitsland kiezen er massaal voor om geen kinderen te krijgen, waardoor het land inmiddels een van de laagste geboortecijfers van Europa heeft. De regering heeft 4 miljard euro uitgetrokken voor campagnes die het gezinsleven weer aantrekkelijk moeten maken.

Werkende moeders in Duitsland zijn niet tevreden. Ze vinden dat zij zich moeten voegen naar het traditionele beeld van het gezin: de moeder blijft thuis. Vrouwen met jonge kinderen die dat niet doen, lopen tegen een weinig flexibele maatschappij aan. Opvang voor de kinderen is moeilijk te vinden en crèches zijn veeleisend: de kinderen moeten om zeven uur ’s morgens worden gebracht en om drie uur ’s middags worden gehaald, niet eerder, niet later. De lagere scholen gaan tussen de middag dicht; de kinderen kunnen dan eigenlijk nergens anders heen dan naar huis. En de winkels houden kantooruren aan.

Het geboortecijfer in Duitsland is de laatste dertig jaar gedaald van 2,03 naar 1,34 baby per vrouw, net boven het uitzonderlijk lage Italiaanse cijfer 1,23 en ver onder het Amerikaanse gemiddelde van 2,1. Volgens carrièrecoach Avivah Wittenberg-Cox is dat niet verwonderlijk. „Duitsland dwingt vrouwen tot die keuze”, zegt zij en voegt daaraan toe dat het betalen van vrouwen om thuis te blijven niet leidt tot meer kinderen.

Tijdens zijn herverkiezingscampagne beloofde bondskanselier Gerhard Schröder het leven van werkende ouders te verbeteren en sinds hij zijn ambt weer bekleedt, heeft hij toegezegd 10.000 ”heledagscholen” en duizenden crèches op te richten zodat ouders gemakkelijker een baan kunnen hebben. „We zullen ervoor zorgen dat vrouwen een vrije keuze hebben tussen het gezinsleven en een carrière. Zodat het opvoeden van kinderen geen last wordt, laat staan een risico”, zei Schröder in zijn eerste toespraak tot het parlement.

Petra Eberlein-Kempe, die een topfunctie bekleedt bij de Commerzbank, begrijpt dat risico. Als haar man niet zou zijn thuisgebleven om voor de kinderen te zorgen, zou ze haar baan onmogelijk hebben kunnen houden. „Het zou op geen enkele andere manier lukken”, zegt ze. Volgens haar is de hoeveelheid organisatie die komt kijken bij het combineren van een carrière en een gezin voldoende om vrouwen af te schrikken. „Als ze kijken naar de kosten -de belasting, het geld voor de kinderopvang- en simpelweg de tijd die het organiseren in beslag neemt, besluiten veel vrouwen dat het goedkoper en makkelijker is om thuis te blijven”, aldus Eberlein-Kempe.

Uit een onderzoek van McKinsley en het weekblad Stern in 2001 bleek evenwel dat 71 procent van de Duitse moeders met kinderen van 3 jaar en jonger graag ten minste vijftien uur per week zou willen werken, maar niemand heeft om voor de kinderen te zorgen.

Onder de huidige voorzieningen mogen moeders veertien weken betaald verlof nemen en kunnen beide ouders daarnaast tot drie jaar van hun werkplek wegblijven, waarbij degenen die minder dan 23.500 euro per jaar verdienen een extra uitkering krijgen. Bovendien krijgen de ouders kinderbijslag voor kinderen tot 18 jaar, of tot 27 jaar als zij tijdens een universitaire studie nog thuis wonen.

Dat alles mag genereus lijken, maar wanneer die inkomsten worden geplaatst tegenover de hoge belastingen, de huur en de vaste lasten, dan blijft er weinig geld over. Uit cijfers van de Bertelsmannstichting, een onderzoeksbureau voor sociale kwesties, blijkt verder dat er in Duitsland voor slechts 10 procent van de kinderen jonger dan 3 jaar opvangvoorzieningen zijn, tegenover 52 procent in de Verenigde Staten en 29 procent in Frankrijk.

„Het is vooral het demografische aspect dat de politici nu attent maakt op de behoeftes van gezinnen”, stelt Erdin Deligöz, een parlementslid voor de Groenen dat ook in een commissie voor gezinszaken zit. Economen en internationale organisaties hebben gewaarschuwd dat Duitsland, net als Italië, niet meer in staat zal zijn om de oudere bevolking te onderhouden als de huidige trage bevolkingsgroei voortduurt, tenzij gastarbeiders worden binnengehaald.

Toch hebben veel gezinnen er weinig vertrouwen in dat de beloftes van de nieuwe regering hun situatie echt zullen verbeteren. Ze wijzen op de belastingverhogingen die de inkomsten wegvreten die nodig zijn voor het opvoeden van de kinderen. „Wat eraan ontbreekt is een allesomvattend concept voor gezinspolitiek”, zegt Sandra Herbener, een 34-jarige moeder die momenteel thuis zit om voor haar vier kinderen te zorgen. Ze benadrukt dat de kwestie van de kinderopvang wel dringend is, maar dat het slechts een van de vele kwesties is. Zonder andere aanpassingen, die uiteenlopen van het verlagen van belastingen tot het bijstellen van de openingstijden van winkels en het gezinsvriendelijker maken van het openbaar vervoer, zullen Duitse vrouwen ervoor blijven kiezen om geen kinderen te krijgen, zegt ze.