Mantelzorg is zorg voor mensen uit de naaste omgeving die 24 uur per dag een appel op de mantelzorger kunnen doen. Het is hierdoor een zware taak. De mantelzorger kiest er niet voor, maar ziet zich ervoor gesteld.Uit het onderzoek ”Kerk en Caritas”, gehouden in vier orthodox-protestantse kerken, blijkt dat bijna de helft van de mantelzorgers binnen deze kerken belasting ervaart. Bij de meesten gaat het om geestelijke moeilijkheden. Een klein percentage rapporteert zelfs een zware belasting. Deelnemers aan het onderzoek geven aan dat ze het extra pijnlijk vinden als zij geen steun vanuit hun kerk ontvangen wanneer zij om hulp verlegen zitten. De gemeente vormt vaak het grootste deel van hun netwerk.

Veel mantelzorgers in de kerken vinden het vanzelfsprekend dat zij zorg verlenen. Zij doen het uit naastenliefde, zien het als hun plicht of als Bijbelse opdracht. Maar zij kunnen door hun intensieve taak wel overbelast raken of eenzaam worden. Vaak zijn zij zich daar zelf niet van bewust, wanneer zij worden opgeslokt door de zorg.

Het is van belang dat mensen die vanuit de kerk meeleven met zieke of zorgbehoevende gemeenteleden en op bezoek komen, weten wat de problemen van mantelzorgers zijn. De mantelzorger zal wellicht niet zelf om hulp vragen. Het kan lastig zijn aan te geven dat de taak te belastend wordt. Ook is het moeilijk de zorg uit handen te geven, aangezien deze als vanzelfsprekend wordt ervaren.

Luisterend oor

Ondersteunen van mantelzorgers is in eerste instantie een diaconale taak, maar de diaken is zich vaak niet bewust van de belasting van de mantelzorger, zodat hier een probleem ontstaat. Er wordt vanuit de kerk over het algemeen veel aandacht besteed aan de patiënt of gehandicapte; aan de mantelzorger wordt hooguit zijdelings gevraagd hoe het met hem of haar gaat.

Een bezoek van een diaken aan een ziek gemeentelid zou echter ook een bezoek aan de mantelzorger in moeten houden. Wanneer de diaken inziet dat de mantelzorger overbelast is of raakt, dient gekeken te worden naar mogelijkheden om de mantelzorger te ondersteunen.

Dit kan zijn door tijdelijk vervanging te regelen, zodat de mantelzorger even naar een verjaardag kan of naar een wekelijkse verenigingsavond. Ook verwijzing naar professionele instanties kan aan de orde zijn als er behoefte is de regeltaken uit handen te geven. Lotgenotencontact kan eveneens helpen, en de NPV-telefoonlijn biedt adviezen en een luisterend oor.

Het is voor diakenen belangrijk de overwegingen te kennen die een rol spelen bij het kunnen aanvaarden van hulp. Voor een mantelzorger is hulp vragen vaak moeilijk, bijvoorbeeld omdat men op grond van de trouwbelofte tot het einde voor de ander wil zorgen, of omdat een kind iets terug wil doen voor een hulpbehoevende moeder of vader. Zeker in de terminale fase is het moeilijk nog hulp te accepteren: de tijd is nog maar kort.

Het is goed om in zo’n geval aan te geven dat naastenliefde zijn begrenzing heeft. Als de mantelzorger het niet volhoudt, heeft de patiënt daar ook nadeel van. Hulp dient dan geboden te worden. Er zal vervanging geregeld moeten worden voor de tijd dat de mantelzorger even aan zichzelf toe kan komen. De vraag: „Redt u het nog?” aan de mantelzorger is dus geen afsluitende vraag in een gesprek, maar een inleidende.

Opsporen

Samen met een drietal diaconaal consulenten van landelijke kerken is de NPV bezig om bewustwording binnen plaatselijke diaconieën op gang te brengen en ondersteuning te bieden. De diakenen kunnen de mantelzorgers binnen hun lokale kerk opsporen en hen wijzen op de mogelijkheden voor ondersteuning. Dit kan binnen de eigen kerkelijke gemeente geregeld worden, maar ook in breder verband, eventueel met hulp van de NPV.

Bepaalde ondersteuning zal altijd buiten de kerk plaatsvinden. Praktische hulp (zoals het aanvragen van vergoedingen) kan door algemene instellingen geregeld worden. Maar als kerkelijk werkers en gemeenteleden zich bewust zijn van de last van de mantelzorger, kunnen zij de mantelzorger wijzen op de mogelijkheden voor ondersteuning en begeleiding bieden. Dit zal zowel de mantelzorger als de patiënt ten goede komen, bijvoorbeeld doordat de patiënt langer thuis –in de eigen vertrouwde omgeving– verzorgd kan worden, iets wat zowel de mantelzorger als de patiënt vaak wil.

De kerk speelt een belangrijke rol in het herkennen en erkennen van de mantelzorger. Dat begint met aandacht voor de problematiek. Vervolgens kan de kerk ook wijzen op de mogelijkheden voor ondersteuning en helpen om deze te benutten. Door de handen uit de mouwen te steken en aandacht te hebben voor de ander, wordt de diaconale taak een opdracht voor iedere christen. De overbelaste mantelzorger vraagt namelijk om een christelijk antwoord.

De auteur is beleidsmedewerker bij de NPV.