Dat zegt het International Rivers Network (IRN) in een nieuw rapport: ”Human Rights Dammed Off at the Three Gorges” (”Mensenrechten ingedamd bij de Drie Kloven”). Het IRN acht buitenlandse regeringen en hun ontwikkelingsagentschappen mede verantwoordelijk.

De dam in de Jangtse is al tachtig jaar lang een wensdroom van Chinese leiders. Het grootste hydrologische project op aarde zal met een capaciteit van 18.200 megawatt tientallen miljoenen gezinnen van stroom voorzien. Bovendien komt er een einde aan de grillige overstromingen langs de benedenloop van de Jangtse en moet de rivier bevaarbaar worden voor grote zeeschepen.

In april wordt de dam gesloten en begint het waterpeil van het stuwmeer onherroepelijk te stijgen. In juni moet het meer 135 meter diep zijn en zich over een lengte van 500 kilometer uitstrekken tot de stad Chongqing, volgens de plannen het toekomstige industriële centrum van het Chinese binnenland. Voor de 1,2 miljoen mensen in het overstromingsgebied -volgens sommige schattingen zijn het er zelfs 1,9 miljoen- is de tijd kort. De grootschalige onteigenings- en verhuisoperatie draait op volle toeren en leidt tot spanningen tussen de besturen van de weldra overstroomde dorpen en steden, en de verantwoordelijken voor het damproject.

Het IRN komt na tientallen interviews met betrokkenen tot de conclusie dat de onteigening chaotisch en weinig rechtvaardig verloopt. Mensen worden simpelweg gedropt in een voor hen onbekende streek en vervolgens aan hun lot overgelaten, zonder afdoende schadevergoeding voor het verlies van huis, grond en werk. Het Drieklovenproject stuit ook op bezwaren van milieugroepen, die vrezen voor het verlies van een unieke rivierflora en -fauna. Het stuwmeer zal een beerput worden voor al het afval dat bovenstrooms wordt geproduceerd, terwijl de akkers in het laagland het voortaan zonder de vruchtbare slibafzettingen moeten stellen. Archeologen betreuren het onherroepelijke verlies van eeuwenoude kloosters en andere plaatsen van cultuurhistorisch belang.

Afgezien van het prijskaartje van 30 miljard euro is de gedwongen verhuizing van honderdduizenden mensen het meest tragische aspect van de hele onderneming. Zij kregen niet de beloofde vervanging voor het land of voor het baantje dat ze kwijtraakten. De stukken land die worden aangeboden zijn van mindere kwaliteit, en ruim eenzesde van de 600.000 ontheemden moet een nieuw bestaan opbouwen ver van het Drieklovengebied. Lokale machthebbers hebben de budgetten voor de nieuwe nederzettingen uitgegeven aan hotels, wegen en andere infrastructuurwerken.

„Het is algemeen bekend dat lokale besturen het projectgeld hebben gebruikt om hun zakken te vullen”, zo stelt het rapport. Een bijkomend probleem is dat de overheid heeft verzuimd een onafhankelijke klachtendienst op te richten waar mensen met hun klachten terecht kunnen. Valleibewoners die noodgedwongen op straat uiting gaven aan hun ongenoegen, werden door de ordediensten hard aangepakt en vaak achter de tralies gezet.

Het rapport wijst de instanties voor exportsteun van Canada, Duitsland, Zweden, Zwitserland en Brazilië, die het project met ongeveer 1,4 miljard euro hebben gefinancierd, op hun verantwoordelijkheid. „Die instanties en de regering waarvoor ze werken zijn medeverantwoordelijk voor de gevolgen van het project, voor de mensenrechtenschendingen en voor problemen bij de gedwongen verhuizing”, zegt Fraser Reilly-King van de ngo (niet-gouvernementele organisatie) die toezicht houdt op de Canadese organisatie voor exportbevordering.

Het IRN vraagt de regeringen in kwestie druk uit te oefenen op de Chinese overheid om ervoor te zorgen dat de ontheemde mensen een rechtvaardige schadevergoeding krijgen, zodat ze hun voormalige levensstandaard ten minste kunnen handhaven. Er moet ook een onafhankelijk klachtenbureau komen en wie vanwege vroegere protesten in de gevangenis zit, moet worden vrijgelaten, zo vraagt het rapport.