Woensdagavond laat weten we de uitslag van de verkiezingen, maar inmiddels kunnen we al wel de balans opmaken van de verkiezingscampagne. Dinsdagavond werd de campagne afgesloten met een fel lijsttrekkersdebat. Bos was in voor een coalitie met het CDA, Balkenende pleitte vurig voor het voortzetten van de samenwerking met de VVD.Opiniepeilingen geven een kleine voorsprong te zien voor de PvdA, maar die is zo marginaal dat de uitslag gemakkelijk anders kan uitpakken. Wel ziet het ernaar uit dat we afstevenen op een centrumlinkse coalitie. Voor Balkenende is dat wel niet de eerste keus, maar als de combinatie CDA/VVD niet aan een werkbare meerderheid komt, dan zal hij daar zeker aan meewerken.

Nog los van de uitslag van de verkiezingen en het verloop van de kabinetsformatie, kan in ieder geval vastgesteld worden dat Bos de winnaar is van de verkiezingscampagne. Hij is erin geslaagd zijn partij, die driekwart jaar geleden een ongelooflijke dreun kreeg en vanuit het centrum van de macht naar de vierde plaats tuimelde, haar dominante positie terug te geven.

Leek eerst Marijnissen de grote sprong voorwaarts te maken, in de tweede helft van de campagne kwam tot ieders verrassing de PvdA-lijsttrekker als een komeet omhoog. Daarbij werd tegelijkertijd duidelijk hoezeer de kiezer zich laat leiden door het imago van de lijsttrekker. Wouter Bos is jong en vlot en heeft nauwelijks een politiek verleden. Dat trok massa’s kiezers aan. Zo’n succesverhaal wordt dan gemakkelijk een zichzelf versterkend proces.

Voor wie de politiek ziet als een inhoudelijke discussie over de hoofdlijnen van het beleid, waaraan de principiële dimensie niet ontbreekt, was deze verkiezingscampagne in allerlei opzichten een beschamende vertoning. Blijkens de peilingen lieten grote groepen kiezers zich leiden door allerlei triviale zaken. De vorm bleek veel meer invloed te hebben dan de inhoud.

Uiteraard is het van belang dat een politicus kan communiceren met zijn kiezers. Hij moet duidelijk kunnen maken waar hij voor staat en wat men aan hem heeft. Dat geldt zeker ook voor de lijsttrekker van een christelijke partij. Maar in die kring zou men tegelijkertijd moeten beseffen dat de boodschap belangrijker is dan de vent. En zeker dat je door een vlotte presentatie van de verschillende lijsttrekkers heen moet kijken en je primair moet afvragen waar zij voor staan.

Helaas neemt ook in orthodoxe kring dat onderscheidingsvermogen af. Ook daar laten mensen zich sterk leiden door de uitstraling van de politicus, door een onderdeel van zijn program dat hen aanspreekt en niet te vergeten door de machtsvraag. Met name de ChristenUnie heeft daar last van.

Nu de verkiezingen uitlopen op een strijd tussen Bos en Balkenende, zuigt dat kiezers weg uit de kleinere partijen. Daarbij vergeet men dat, anders dan bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen, met het veroveren van die eerste plaats de verkiezingen niet beslist zijn.

De machtspositie die de christen-democraten tegenwoordig weer innemen, ongeacht of ze nu op de eerste of op de tweede plaats terechtkomen, is uiteraard belangrijk. Belangrijker is echter nog waartoe ze die politieke macht willen gebruiken. Op dat beslissende punt stelt het CDA teleur. Niet alleen vanwege de grote compromisbereidheid die het tentoonspreidt, maar ook omdat de eigen standpunten zozeer het karakter dragen van een verwaterd christendom.

Veel anders is daar voor de toekomst niet van te verwachten. Niet veel meer dan de helft van de kiezers die vorig jaar mei op het CDA stemden, is kerkelijk meelevend te noemen. Het CDA dankt zijn herwonnen machtspositie vooral aan de toestroom van randkerkelijke en niet-kerkelijke kiezers. Dat bepaalt de manoeuvreerruimte van de partijleiding.