Vijftig jaar geleden hadden de meeste politieke partijen nog verwijzingen naar het christelijk gedachtegoed in hun beginselprogramma’s staan. Voor het trekken van kiezers was dat een vereiste gezien de christelijke achtergrond van ons volk in die tijd. Sindsdien heeft de secularisatie toegeslagen en is het inmiddels zover dat zelfs zich christelijk noemende partijen daar liever niet al te veel over praten. Vrijheid en gelijkheid domineren het denken. De islam wortelt zich. Er is veel sympathie voor Wilders vanwege zijn verzet daartegen.Niet alleen het denken is veranderd in de genoemde tijd. De welvaart is enorm gestegen. De techniek maakte een grote sprong voorwaarts. De mogelijkheden van mensen namen enorm toe. Gingen de mensen in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw bijvoorbeeld naar de Veluwe op vakantie, nu is geen bestemming te ver. Een vakantie naar Frankrijk levert al weinig gespreksstof op. Je moet minstens naar een ander werelddeel gaan om belangstelling te wekken.

Een andere beweging die zich voordoet, is de schaalvergroting. Alles moet groter. Als jongen deed ik voor mijn moeder boodschappen bij een kruidenier. Aan de overkant van de weg zat een andere kruidenier. Nu is daar geen winkel meer. De bakker en de melkboer kwamen aan huis. Ook zij verdwenen. Er zijn alleen nog de grote supermarkten. De kleine supermarkten, die eerst de plaats van de kruideniers innamen, hebben geen bestaansgrond meer. Zo zijn slaapdorpen ontstaan.

Naast de secularisatie, de welvaart, de ontwikkeling van de techniek kenmerkt deze tijd zich ook door een sterke individualisering. Waren mensen eerst aangewezen op de familie, de buren en de kerk, later werd dat de staat. En nu moet ie-dereen maar voor zichzelf zorgen. Vrouwen die in het verleden veel zorg verleenden, zijn opgenomen in het arbeidsproces. Door de overheid is dat proces gestimuleerd. Echtscheidingen zijn door wetgeving vergemakkelijkt. Alles in het belang van het individu, of toch niet? De overheid ziet de negatieve gevolgen en probeert deze via de Wet maatschappelijke ondersteuning op te vangen.

De recessie zal de ergste uitwassen van de drang om te genieten wat temperen. Nooit eerder waren er zo veel koopzondagen, feesten en evenementen. Nooit eerder gingen zo veel Nederlanders zo vaak op vakantie. Het vermaak viert hoogtij.

Ondanks dat zijn veel mensen eenzaam. Werkende moeders zorgen voor het ontstaan van sleutelkinderen. De band tussen ouders en kinderen wordt daardoor minder. De opgroeiende jeugd geeft problemen. Hij vindt geen warm thuis. Echtscheidingen maken de kinderen tot kind van de rekening.

Het sociale netwerk dat vroeger bestond door kerk, gezin, familie en maatschappelijke structuren is weg. Mensen leven langs elkaar heen in een grote stad. Hoe weinig ontmoeten mensen elkaar in de dorpen.

In een blad voor zorg en welzijn stond: „Bezoek voor de aardigheid eens één van die vele vindplaatsen van modern vertier. Je treft veelal verveelde en lege blikken aan, omdat deze kick net niet bracht wat werd gezocht. Secularisatie en individualisering hebben de ‘haves’ gemaakt tot een egocentrisch menstype, dat innerlijk onzeker is en geobsedeerd door de onmiddellijke bevrediging van zijn fysieke en psychologische behoeften. Eigenlijk ook een beetje eenzaam.” Een seculier blad zegt dat een leven dat niet naar Gods Woord is, niet brengt wat de mens verwacht.

De auteur is voorzitter van de raad van bestuur van gehandicapteninstelling De Schutse. Reageren aan scribent? gedachtegoed@refdag.nl.