Decennialang was Boeing dé toonaangevende fabrikant van verkeersvliegtuigen. Het succesverhaal van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant begint ergens rond 1930 met de ontwikkeling van de Boeing 247. In de jaren vijftig verschijnt de 707 en rond 1970 de legendarische 747. Twintig jaar later lanceren de Amerikanen opnieuw een vernieuwend product, de 777 (”triple seven”).

In Europa bouwt Airbus, de commerciële vliegtuigpoot van het lucht- en ruimtevaartconcern EADS, pas vanaf circa 1970 aan zijn imperium. Met succes. Airbus slaagt er met een groeiend assortiment in langzaam zijn marktaandeel te vergroten. Voorlopig hoogtepunt daarin is de ontwikkeling van de superjumbo A380. In 2006 moet het eerste toestel met minimaal 555 passagiers aan boord het luchtruim kiezen.

Met lege handen
Boeing staat in het jumbo-segment intussen vrijwel met lege handen. De innovatieve kracht van Seattle lijkt een beetje uitgeblust. Twee jaar geleden zette Boeing nog met de nodige tamtam de tegenaanval in. De sonic cruiser, een supersonisch verkeersvliegtuig met een capaciteit van 200 tot 300 passagiers, zou de luchtvaart nieuwe kansen moeten bieden. En nieuwe klanten veroveren.

Het snelheidsmonster, vliegend op een hoogte van 41.000 voet (12.300 kilometer), had volgens berekeningen een bereik moeten krijgen van 16.700 kilometer, 2000 kilometer meer dan de Boeing 747-400. Het futuristische toestel, dat met Mach .95 (1060 kilometer per uur) net iets onder de geluidsgrens vliegt, pakt op het traject Londen-New York een tijdwinst van pakweg een uur. Vluchten van Europa naar het Verre Oosten duren amper twee uur korter. Daarbij nemen de operationele kosten aanzienlijk toe, wat volgens critici zou resulteren in 15 procent hogere ticketprijzen.

Potentiële gebruikers reageerden daarom lauw en sceptisch. Niet voor niets ziet Boeing zich nu genoodzaakt een streep door het project te halen. Het ambitieuze toestel zal nooit verder komen dan de tekentafel. Dat sterkt sceptici in hun mening dat Boeing het supersonische toestel vooral op de rails heeft gezet om de aandacht van de superjumbo van Airbus af te leiden.

Ook eerdere pogingen van Boeing om met een vergelijkbare superjumbo -onder de werknaam 747X- zijn positie als marktleider in het segment van grote vliegtuigen te handhaven, zijn op niets uitgelopen. Airbus lijkt daarmee definitief de leidende positie van Boeing over te nemen in de jumbo-klasse.

Uit de gratie
De ontwikkeling van de A380 verloopt inmiddels naar wens. Airbus heeft op dit moment 95 van deze dubbeldeks uitgevoerde toestellen weten te verkopen. Onder de klanten bevinden zich niet de minste maatschappijen: Lufthansa, Air France, Singapore Airlines en Qantas.

Tegelijkertijd stokt in de VS de verkoop van zijn tegenhanger, de 747. De oorzaak daarvan is niet alleen terug te voeren tot de aanslagen van 11 september. Nee, het legendarische toestel raakt langzaam uit de gratie. Ook de verwoede pogingen om de 747-400 in de Extended Range-versie een groter vliegbereik te geven, heeft de klant niet kunnen overtuigen. Daarbij komt dat ook de verkoop van de 767 in het slop zit. Vorig jaar heeft Boeing niet meer dan een handvol van deze toestellen weten te verkopen.

Over vrijwel de hele linie heeft Airbus inmiddels een indrukwekkende voorsprong op Boeing behaald. Eind vorig jaar had Airbus een orderportefeuille van in totaal 1505 toestellen, terwijl Boeing bleef steken op 1152 stuks. Voor het eerst in de geschiedenis is de Europese vliegtuigbouwer daarmee zijn Amerikaanse concurrent voorbijgestreefd. Airbus is hiermee voor minimaal vijf jaar verzekerd van werk.

Boeing heeft vorig jaar 176 toestellen weten binnen te halen, terwijl Airbus een handtekening onder de levering van 189 stuks kon zetten. Daarbij is de order van 120 Airbus-toestellen voor prijsvechter easyJet nog niet meegenomen. Het contract daarvan is op 2 januari getekend. Airbus leverde 303 vliegtuigen af tegen 325 in 2001. Het is het derde achtereenvolgende jaar dat het concern meer dan 300 vliegtuigen heeft afgeleverd.

Nagenoeg identiek
De Amerikaanse vliegtuigbouwer heeft met deze cijfers alle reden om zich zorgen te maken. Airbus slaagt er voortdurend in Boeing naar de kroon te steken. Belangrijke pijler onder het succes van Airbus is het ontwerp van de vliegtuigfabrikant. Alle leden van de Airbus-familie, groot en klein, zijn gebouwd met hetzelfde concept.

De cockpits van een A319, A320 en een A340 zien er nagenoeg identiek uit. Luchtvaartmaatschappijen kunnen daarmee aanzienlijke besparingen boeken in de opleiding van piloten. Zij hoeven immers niet eerst peperdure omscholingscursussen te volgen om een nieuw type toestel van dezelfde ’familie’ te kunnen besturen. Bovendien zijn de gezagvoerders flexibeler in te zetten op verschillende toestellen.

Groot voordeel voor de Amerikaanse vliegtuigbouwer is de hechte relatie met het Pentagon, het Amerikaanse ministerie van Defensie. Boeing weet zich daardoor vrijwel verzekerd van een vaste plek als leverancier. Bovendien pompt het Pentagon miljoenen dollars in de ontwikkeling van nieuwe producten. Ongeveer eenderde van de omzet van Boeing is te herleiden naar Defensie.

Boeing kan verder in de onderhandelingen met potentiële klanten sleutelen aan de prijs. De ontwikkelingskosten van vrijwel de volledige vloot zijn afgeschreven. Bijna alle vliegtuigtypes zijn momenteel verbeterde versies van oudere ontwerpen, met uitzondering van de 777. De Amerikanen kunnen klanten daardoor aantrekkelijke kortingen bieden.

De markt van de prijsvechters springt het meest in het oog. Jarenlang heeft Boeing de markt van Southwest, easyJet en Ryanair stevig in handen gehad. In dit segment van de markt spelen flexibiliteit en kostenbeheersing een cruciale rol. Bij deze lowbudgetmaatschappijen is de Boeing 737 sinds jaar en dag populair. Eén merk en daarvan één type vliegtuig bieden bijvoorbeeld belangrijke voordelen in onderhoud.

Maar ook deze markt vertoont de eerste, ernstige scheuren voor Boeing. De overstap van de spraakmakende prijsvechter easyJet naar de concurrent is tekenend. Zo’n overstap heeft vergaande consequenties in de exploitatie en het onderhoud.

Overwinning
De order geldt daarom als een overwinning voor de Europese vliegtuigbouw. De fabrikant geeft toe een aantrekkelijke korting te hebben gegeven. Analisten schatten dat Airbus de toestellen 40 tot 50 procent onder de catalogusprijs heeft verkocht. Maar een barst in het hechte front van de prijsbrekersmarkt mag ook iets kosten.

Toch is de situatie niet alleen maar ach en wee voor de Amerikanen. De Ierse prijsvechter Ryanair heeft in oktober vorig jaar een order geplaatst voor 103 toestellen van het type 737-800. Het Australische Virgin Blue maakte vier weken geleden nog bekend vijftig toestellen van dit type te willen kopen. Klanten lopen niet zomaar weg.

De strijd is daarom nog lang niet beslist. Maar Boeing zal goed op zijn tellen moeten passen.