Het verkiezingsaffiche maakte rond 1917 zijn opwachting. In dat jaar werd het algemeen kiesrecht ingevoerd, waardoor de massa voor het eerst zijn stem mocht laten horen. Katholieken, protestanten, socialisten en liberalen grepen de emancipatie van de massa aan om hun ideologie te vertolken richting de achterban. De verkiezingsposter leende zich daar uitstekend voor. Symboliek en kretologie hebben immers een niet te onderschatten massapsychologisch effect.In de jaren zestig veranderde de functie van de posters, analyseren Gerrit Voerman en Nelleke Van der Walle, directeur en student-assistent van het Documentatiecentrum Politieke Partijen en auteurs van het boek ”Met het oog op Europa. Affiches voor de Europese verkiezingen, 1979-2009”. Niet de boodschap of de symboliek, maar de lijsttrekker gaat de campagne bepalen. Door de opkomst van de media personaliseerde de politiek in hoog tempo.

Ondanks de toenemende personalisering van de politiek behield het traditionele verkiezingsbord zijn prominente functie in de verkiezingscampagnes. Ook moderne campagnemiddelen als Hyves, Twitter en YouTube maken het affiche niet overbodig.

Continuïteit

Wat veranderde er zoal in de campagnes voor de Europese verkiezingen tussen 1979 en 2009? Niet zo veel, constateren beide auteurs. Ook in 1979 was de invloed van de media en personalisering van de politiek reeds een gegeven. Destijds was eveneens sprake van groeiende euroscepsis en een relatief lage opkomst van het electoraat.

Toch is het te makkelijk om te spreken over continuïteit. Er zijn wel degelijk verschillen tussen toen en nu, maar ze zijn soms subtiel, zo tonen de schrijvers aan. Neem de verkiezingsposters van ChristenUnie-SGP. In 1979 kwam de SGP met een oranje affiche met daarop slechts de naam van Van Rossum. De vrijgemaakt-gereformeerden van het toenmalige GPV toonden zich nog nationalistischer. Niet alleen het oranje, maar ook de nationale driekleur vulden hun verkiezingsaffiche, aangevuld met de woorden ”Om het behoud van de natie”. Vijfentwintig jaar later, in 2004, toont het affiche van de ChristenUnie-SGP echter een blauwe achtergrond, inclusief de Europese sterren. Hoezo continuïteit?

De campagne van de VVD is ook een voorbeeld van een veranderende boodschap. Waren de liberalen in 1979 laaiend enthousiast over een federaal Europa: ”Voor een verenigd Europa”, anno 2009 is de toon toch een tikje genuanceerder: ”Europa heeft zijn grenzen bereikt, laten we ze nu bewaken”. Daarentegen heeft de boodschap van de SP een tegenovergestelde ontwikkeling doorgemaakt. ”Stem tegen, stem SP” heet nu ”61,6 procent van alle Nederlanders wil minder Europa”.

Personalisering

CPN, PSP en VVD plaatsten in 1979 een afbeelding van hun lijsttrekker op hun affiches. De VVD ging daar het verst in; zij beeldden niet alleen lijsttrekker C. Berkhouwer, maar ook –de meer bekende– voorzitter van de Tweede Kamerfractie, J. G. Rietkerk, af. Het trucje van de VVD heeft navolging gekregen. Ook de PVV maakt hier nu gebruik van: lijsttrekker Madlener laat zich vergezellen door nationaal voorman én Europees lijstduwer Wilders. De SGP is de enige partij die nog nooit haar Europese lijsttrekker op een affiche weergaf.

Ondanks de geconstateerde toegenomen personalisering van de politiek is juist de laatste jaren een trend zichtbaar dat steeds minder politici zich laten afbeelden op verkiezingsaffiches. Liet in 1984 nog 29 procent van de lijsttrekkers zich afbeelden, in 2004 steeg dit percentage naar 71 procent. Maar in de huidige campagne is slechts 43 procent van de Europarlementariërs zichtbaar op een affiche. De auteurs geven geen verklaring voor deze toch wel opmerkelijke verschuiving. Wellicht kiezen politici voor een defensievere koers richting de burger, na het afwijzen van de Europese grondwet in 2005.

In plaats van het weergeven van lijsttrekkers kiezen partijen ook regelmatig voor het weergeven van voor hen relevante thema’s. Zo projecteerde de SP kerncentrales, een bejaarde en een waakhond op de verkiezingsborden, de LPF eurobiljetten in haar campagne tegen de euro en wist Euro Transparant van klokkenluider Van Buitenen de aandacht te trekken met een cartoon.

Euroscepsis

Interessant is de toenemende eurosceptische houding van partijen. Niet Europa, maar de nationale identiteit staat steeds vaker in de schijnwerpers. Europarlementariërs verdedigen in Brussel primair nationale belangen, menen de auteurs.

Om de euroscepsis te overstijgen komen de schrijvers met een aanbeveling. Zij zien toekomst voor trans-Europese partijen zoals Newropeans en Libertas. Met hun pan-Europese partijprogramma met uitsluitend Europese thema’s zouden ze de identificatie van de burger met Europa kunnen versterken. Bovendien zouden zij de hegemonie van Europese partijen die hoofdzakelijk nationale belangen verdedigen, kunnen doorbreken.

”Met het oog op Europa” is een boeiend geschreven en rijk geïllustreerd boek dat een bondige, maar nauwkeurige beschrijving geeft van verkiezingsprogramma’s en thema’s die de Europese campagnes tussen 1979 en 2009 hebben gedomi­neerd.

Door het inzoomen op het verkiezingsaffiche ontstaat een betekenisvol beeld. Dertig jaar Europese verkiezingen laat nog steeds een grote discrepantie zien tussen wervende slogans op affiches en de eurosceptische burger. Dat hardnekkige imago zal ook na de komende dagen niet zomaar tot het verleden behoren.

N.a.v. ”Met het oog op Europa. Affiches voor de Europese verkiezingen, 1979-2009”, door Gerrit Voerman en Nelleke van de Walle; uitg. Boom, Amsterdam, 2009; ISBN 978 90 8506 822 8; 144 blz.; € 15,-.